|
"Ο ΜΕΓΑΛΟΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΟΣ" Ιδεολογικά |
||
|
Αρχείο
|
Η χειραγώγηση του μέλλοντος
Οι κυρίαρχες απαντήσεις για τη νέα εποχή έχουν πλήρη επίγνωση των δεδομένων που μπορούν να υπομονομεύσουν την ηγεμονία τους. Ο «μόνος δυνατός κόσμος» είναι συγχρόνως ένας κόσμος αβέβαιος, με αρκετά ανεπτυγμένο το στοιχείο του ανεξέλεγκτου. Γι αυτό κι οι ηγεμονικές προβλέψεις στηρίζονται στην "εξομάλυνση" των αντιθέσεών του. Η είσοδος του 2000 έδωσε το έναυσμα για απολογισμούς του αιώνα που τελειώνει. Κατά πάσα πιθανότητα, ο απολογισμός του «σύντομου εικοστού αιώνα», του απογόνου ενός διευρυμένου δέκατου ένατου αιώνα, δεν θα ολοκληρωθεί το 2001 και ίσως το 2010 να μιλάμε για το διευρυμένο εικοστό αιώνα, ζώντας ακόμη υπό την επίδραση των τάσεων που γέννησε ο πιο δριμύς και ο πιο συμπυκνωμένος από άποψη συλλογικών εμπειριών αιώνας. Το γεγονός είναι ότι ο οποιοσδήποτε απολογισμός αφορά πάντα το παρόν και την κατανόησή του, ενώ συγχρόνως εμπεριέχει προβλέψεις και προσδοκίες που οικοδομούνται στη βάση πραγματικών καταστάσεων και ορατών τάσεων. Όσο περιορισμένη, λοιπόν, και αν είναι η αντίληψή μας για το μέλλον, η συνείδηση ότι ζούμε σε μια κρίσιμη καμπή, και τα δραματικά φαινόμενα που τη συνθέτουν, κυριαρχεί στη συζήτηση που άνοιξε για την εικόνα του κόσμου στην τρίτη χιλιετία. Αξίζει να θυμηθούμε ότι η τελευταία δεκαετία του εικοστού αιώνα είχε ερμηνευθεί με τις θεωρίες του τέλους: το τέλος της ιστορίας, το τέλος της εργασίας, ήταν σχήματα που παίρνουν ακόμα και το χαρακτήρα συνθημάτων. Σήμερα, οι θεωρίες αυτές αφομοιώνονται σε μια διαφορετική προοπτική. Η ηγεμονική απάντηση για την εικόνα της «νέας εποχής» εμπεριέχει αρκετή δόση τέλους, με την έννοια ότι ξεκινά από την παραδοχή ότι ο καπιταλιστικός κόσμος είναι ο μόνος δυνατός, ότι η εξέλιξή του είναι μια ανεπίστρεπτη διαδικασία και ότι τα πράγματα δεν μπορούν να αλλάξουν με συλλογικό και συνειδητό τρόπο. Ο καπιταλισμός είναι ο μόνος ορίζοντας ενός κόσμου που ομογενοποιείται από τις δυνάμεις της αγοράς, ενώ οι μόνες δυνατές μεταβολές σχετίζονται με τις απεριόριστες δυνατότητες της τεχνολογίας, με την αξιοποίηση των ηλεκτρονικών συστημάτων, με τις θετικές πιέσεις που η παγκοσμιοποίηση μπορεί να ασκήσει σε όλους τους τομείς της ζωής. Ακόμη και η ελευθερία, η δημοκρατία ή η αναμόρφωση των κοινωνικών συστημάτων, έννοιες κατεξοχήν συνδεδεμένες με τη συλλογική αυτόνομη δράση των υποκειμένων, χρεώνονται πλέον αποκλειστικά στις δυνάμεις της αγοράς και στη μεσσιανική λειτουργία των σύγχρονων τεχνολογιών. Αυτή η οπτική περιλαμβάνει και ένα ακόμη τέλος: την οριστική οικειοποίηση τόσο της «φυσικής» όσο και της ανθρώπινης φύσης από την πλευρά της επιστήμης, όπως αποδεικνύουν οι εξελίξεις στον τομέα της γενετικής. Η ίδια η ζωή μπορεί πλέον να κατασκευαστεί και οι «εφευρέτες» της να αμειφθούν με την προσβασή τους στην αγορά. Όλα τα παραπάνω συνθέτουν το τοπίο των εσχάτων ορίων της προόδου και των απαρχών μιας νέας εποχής. Τοπίο ερημωμένο από αντιθέσεις, συγκρούσεις και αβεβαιότητες; Κάθε άλλο. Οι κυρίαρχες απαντήσεις για τη νέα εποχή έχουν πλήρη επίγνωση των δεδομένων που μπορούν να υπομονομεύσουν την ηγεμονία τους. Γνωρίζουν ότι ο παγκόσμιος χάρτης αποτελείται από νησίδες ευημερίας σπαρμένες σε ωκεανούς αθλιότητας, ότι
νέες μεγάλες αντιθέσεις δημιουργούνται από την διεύρυνση και την εμβάθυνση των καπιταλιστικών σχέσεων παραγωγής, από τη καθολική υπαγωγή της εργασίας και όλων των σφαιρών της ζωής, της φύσης, της τεχνικής και της επιστήμης, της γνώσης και της πληροφορίας, του ίδιου του ανθρώπου, των
διεθνών σχέσεων, στο κεφάλαιο. Η κοινωνική πόλωση σε εθνικό και διεθνικό επίπεδο είναι βαθύτερη και περισσότερο εκρηκτική. Παράλληλα με την παγκόσμια υπερτάξη αναπτύσσεται ένα παγκόσμιο υποπρολεταριάτο. Στη σφαίρα της μισθωτής εκμετάλλευσης αναδύονται νέα τμήματα με διαφορετικής
ποιότητας διεκδικήσεις, ενώ πλάι τους οι ζώνες της απόλυτης εξαθλίωσης εγκυμονούν ανεξέλεγκτες καταστάσεις. Ποιος και πώς θα εγγυηθεί τη συνοχή αυτού του αντιφατικού κόσμου; Ο κοινωνικός δεσμός που εγγυόταν το κράτος πρόνοιας έχει καταλυθεί και το μοντέλο της ανάπτυξης εμφανίζει
αλλεπάλληλα φαινόμενα κρίσης, από τα χρηματιστηριακά κραχ μέχρι την πρωτοφανή εμφάνιση των παραγωγικών δυνάμεων του κεφαλαίου και των αποτελεσμάτων της εργασίας ως καταστροφικών δυνάμεων. Η κοινοβουλευτική δημοκρατία και η υπονόμευση των εθνικών ορίων είναι αδύναμες να εγγυηθούν
την εξασφάλιση των ελευθεριών και των δικαιωμάτων, καθώς η διεθνής ρύθμιση αποδεικνύεται άγρια ανταγωνιστική και εξωφρενικά συγκεντρωτική. Έτσι, ο «μόνος δυνατός κόσμος» είναι συγχρόνως ένας κόσμος αβέβαιος, με αρκετά αναπτυγμένο το στοιχείο του ανεξέλεγκτου. Γι' αυτό και οι
ηγεμονικές προβλέψεις σε μεγάλο βαθμό στηρίζονται στην εξομάλυνση των αντιθέσεών του και δεν διστάζουν να προχωρήσουν σε τολμηρές προτάσεις: να σώσουμε τον καπιταλισμό από τους καπιταλιστές, ιδού ένα από τα συνθήματα της νέας χιλιετίας.
Ο ΑΙΩΝΑΣ ΤΩΝ ΡΙΖΙΚΩΝ ΕΠΙΛΟΓΩΝ
Στο κενό οι «ενδιάμεσες λύσεις»Η ίδια πραγματικότητα που ραγίζει καταθλιπτικά κάθε ελπίδα στη συλλογική δυνατότητα του ανθρώπου, φέρνει με δύναμη στο προσκήνιο πιεστικά ερωτήματα που απαιτούν νέες συλλογικές απαντήσεις. Γύρω από αυτά συγκρούονται βίαια οι τάσεις βαρβαρότητας και καταστροφής του σύγχρονου καπιταλισμού και από την άλλη οι απαιτήσεις και δυνατότητες για συλλογικό έλεγχο, σχεδιασμό και κυριαρχία του ανθρώπου πάνω σε όλες τις συνθήκες της ύπαρξής του. «Η αυγή του 20ού αιώνα σημαδεύτηκε από το τέλος της πίστης στο θεό, η αυγή του 21ου αιώνα σημαδεύεται από το τέλος της πίστης στον άνθρωπο»... Αυτό το μελαγχολικό σχόλιο για την έλευση του νέου αιώνα είναι πολύ κοντά στην πραγματικότητα: αυτό που φαίνεται να έχει πληγεί περισσότερο από οτιδήποτε άλλο σήμερα είναι η πίστη στη δυνατότητα του ανθρώπου να ελέγξει και να αλλάξει τη ζωή του. Είτε ως ελπίδα ότι η επιστημονική και τεχνολογική εξέλιξη θα οδηγήσει σε έναν καλύτερο κόσμο, είτε ως πεποίθηση ότι το κίνημα της εργατικής τάξης θα μπορέσει να αλλάξει την κοινωνία, αυτή η πίστη υποκλίνεται σήμερα μπροστά στην πραγματικότητα ενός κόσμου ακόμη πιο άνισου, βαθύτερα εκμεταλλευτικού, περισσότερο καταστροφικού απέναντι στον άνθρωπο και τη φύση, αλλά και μπροστά στην αποτυχία όλων των ιστορικών ρευμάτων απελευθέρωσης του ανθρώπου. Το ερώτημα μιας σύγχρονης απελευθερωτικής προοπτικής μοιάζει περισσότερο μετέωρο και από τις πρώτες σοσιαλιστικές ουτοπίες, εξορισμένο και «εκτός νόμου» από το ασφυκτικό πλαίσιο ζωής του «καλύτερου των δυνατών κόσμων»... Και όμως, η ίδια πραγματικότητα που ραγίζει καταθλιπτικά κάθε ελπίδα στη συλλογική δυνατότητα του ανθρώπου, φέρνει με δύναμη στο προσκήνιο κομβικά πιεστικά ερωτήματα που απαιτούν νέες συλλογικές απαντήσεις. Με τα λόγια του Ι. Ραμονέ, «δεν είναι δυνατό να αποδεκτούμε έναν κόσμο που περιλαμβάνει μονάχα το μηδέν και το άπειρο». Το μηδέν της φτώχειας και της περιθωριοποίησης και το άπειρο του πλούτου και της δύναμης. Το μέλλον της εργασίας και της δημοκρατίας, το μοντέλο της ανάπτυξης, τα όρια, η κατεύθυνση και ο έλεγχος της επιστήμης και της τεχνολογίας, ο τρόπος ζωής και το περιεχόμενο των ανθρώπινων σχέσεων, το εκρηκτικό περιβαλλοντικό πρόβλημα, είναι ορισμένα από τα ερωτήματα γύρω από τα οποία συγκρούονται βίαια οι τάσεις βαρβαρότητας και καταστροφής του σύγχρονου καπιταλισμού και από την άλλη οι απαιτήσεις και δυνατότητες για συλλογικό έλεγχο, σχεδιασμό και κυριαρχία του ανθρώπου πάνω σε όλες τις συνθήκες της ύπαρξής του. Σε όλα αυτά τα ζητήματα συγκρούεται η αχαλίνωτη εμπορευματοποίηση και πραγματική υπαγωγή στο κεφάλαιο όλων των σφαιρών της ζωής, του ίδιου του ανθρώπου και της αναπαραγωγής του, με τις τάσεις αμφισβήτησης της κυριαρχίας του εμπορεύματος και της αγοράς, της αναζήτησης μιας άλλης θέσης της εργασίας και ενός άλλου ρόλου της γνώσης και της επιστήμης, ενός άλλου περιεχομένου ζωής τελικά. Σε αυτήν τη νέα εποχή των κατακτήσεων, όπου το κεφάλαιο κατακτά ακόμη και τον ανθρώπινο γονότυπο, όλα τα προβλήματα και οι αντιθέσεις φτάνουν σε οριακό επίπεδο. Το ...χαλί τραβιέται κάτω από τα πόδια των «ενδιάμεσων λύσεων», κάθε μερική απάντηση τρώει τα μούτρα της πάνω στην έλλειψη μιας συνολικής διεκδίκησης για την κοινωνική αλλαγή. Χιλιάδες αριστερές και ριζοσπαστικές προτάσεις και αιτήματα δεν καταφέρνουν να αλλάξουν ούτε στο ελάχιστο την πραγματική ζωή των ανθρώπων, καθώς υποκλίνονται με δέος στον ανυπέρβλητο ορίζοντα του σημερινού καπιταλισμού. Την ίδια στιγμή που κορυφώνονται οι αφορισμοί των «ολιστικών προγραμμάτων» και των «μεγάλων αφηγήσεων», αναδεικνύεται περισσότερο από ποτέ η ανάγκη ενός συνολικού σχεδίου που θα φιλοδοξεί να αλλάξει ριζικά το όλον και που μόνο στα πλαίσιά του μπορούν να αποκτούν ελκτικότητα και αποτελεσματικότητα οι άμεσες επιμέρους μάχες για τη βελτίωση της ζωής. Σε αυτό το έδαφος της διάχυτης αγωνίας για συνολικές απαντήσεις, ριζικές λύσεις και αποφασιστικές επιλογές είναι που μπορεί να φυτρώσει και να αναπτυχθεί μια σύγχονη απελευθερωτική προοπτική. Όχι βέβαια σαν μια επινόηση κάποιων αυτόκλητων «σωτήρων», αλλά ως πραγματική κίνηση της ταξικής πάλης και του επαναστατικού αγώνα που θα μετατρέπει σε συνολική απελευθερωτική οπτική το «δεν πάει άλλο» των σύγχρονων κολασμένων της γης και τις νέες απαιτήσεις ζωής των εκμεταλλευόμενων. Ως έκφραση των αναγκών και συμφερόντων αλλά και των νέων κοινωνικών δυνατοτήτων ελέγχου και σχεδιασμού του κόσμου της εργασίας. Γι' αυτό ακριβώς, η απελευθερωτική προοπτική του νέου αιώνα μπορεί να υπάρξει μόνο ως μια συνολική ριζική επανεκτίμηση της πορείας της κοινωνίας, των ίδιων των βάσεων της συγκρότησής της και των σχέσεων που έχουν αναπτυχθεί στα πλαίσιά της. Από αυτήν την άποψη δεν μπορεί παρά να έχει στο κέντρο της τις ίδιες τις σχέσεις εκμετάλλευσης, την κυριαρχία και εξουσία του κεφαλαίου σε όλους τους τομείς. Να εκφράσει τη δυνατότητα και απαίτηση για κοινωνική ιδιοποίηση του συνολικού πλούτου, που μπορεί να προκύψει μονάχα από την απαλλοτρίωση των πολυεθνικών και την κατάργηση της ατομικής ιδιοκτησίας. Τη δυνατότητα και απαίτηση για εργασία έξω από τα δεσμά, την εξουσία και το δεσποτισμό του κεφαλαίου, που μπορεί να προκύψει μόνο με την κατάργηση της παραγωγής υπεραξίας, με την αναίρεση του εμπορευματικού χαρακτήρα της εργατικής δύναμης και τη μετατροπή της εργασίας σε ελεύθερη δημιουργική δραστηριότητα. Τη δυνατότητα και απαίτηση για να γίνει πραγματικό μέτρο του πλούτου του ανθρώπου ο ελεύθερος χρόνος. Η καθολική κριτική και άρνηση του αστικού μοντέλου ανάπτυξης είναι ο «κρίκος» που μπορεί να συνδέει σήμερα την αγανάκτηση με την απαίτηση, τα αυθόρμητα ξεσπάσματα με την επιλογή ενός άλλου δρόμου. Η ανάδειξη ενός ριζικά διαφορετικού μοντέλου κοινωνικής ανάπτυξης με κεντρικό ποιοτικό στοιχείο την καθολική ανάπτυξη του κοινωνικού ατόμου, το συνειδητό πανκοινωνικό σχεδιασμό, την κοινωνία των ελεύθερα συναιτερισμένων παραγωγών, το σεβασμό και την προστασία της φύσης. Κάτι που προϋποθέτει την υπέρβαση των βιομηχανικών αναγκών του καταναλωτισμού και του προτύπου της κοινωνίας της αφθονίας, την ανατροπή των εμπορευματοχρηματικών σχέσεων και της σημερινής επιχειρηματικής μορφής της οικονομικής δραστηριότητας, την κοινωνικοποίηση της γνώσης και το βαθύ μετασχηματισμό της τεχνικής στη βάση των αναγκών του ανθρώπου. Όλα αυτά μπορούν να γίνονται πραγματικότητα στο βαθμό που προωθείται η πραγματική κοινωνικοποίηση των μέσων παραγωγής και η υπέρβαση του αστικού καταμερισμού εργασίας. Η απάντηση στην κρίση της χειραγωγημένης αστικής δημοκρατίας είναι επίσης ένα κρίσιμο πεδίο για την οικοδόμηση της απελευθερωτικής προοπτικής της εποχής μας. Απάντηση από τη σκοπιά της συγκρότησης και προώθησης ενός νέου μοντέλου πραγματικής δημοκρατίας, της εργατικής δημοκρατίας, που μπορεί να αναπτυχθεί μόνο με την ανατροπή του αστικού κράτους και την κατάκτηση της εξουσίας από τους ίδιους τους εργαζόμενους. Ενός μοντέλου δημοκρατίας δηλαδή, που θεμελιώνεται στην εργατική διεύθυνση στην παραγωγή, στην αυτοοργάνωση και τη συλλογική καθοδήγηση των υποθέσεων της κοινωνίας. Που έχει ως «βάθρο» του τους παραγωγούς του πλούτου και την προσπάθειά τους να ελέγχουν αυτοί όλους τους όρους της ζωής τους και όχι την αφηρημένη φιγούρα του πολίτη και της κατοχύρωσης της ιδιοκτησίας του και της ελευθερίας συναλλαγών του. Η απελευθερωτική προοπτική της εποχής μας δεν μπορεί παρά να εκφράζει και να προωθεί ακόμη μια νέα σχέση εθνικού-διεθνικού στον αντίποδα της καπιταλιστικής διεθνοποίησης και του αστικού εθνικισμού. Ένα νέο επαναστατικό διεθνισμό στη βάση της οικουμενικής διάστασης των εργατικών συμφερόντων και της ανάγκης για έλεγχο και υποταγή των διεθνών σχέσεων στις εργατικές ανάγκες. Που ταυτόχρονα θα συνενώνει και θα αξιοποιεί τον «τοπικό» πολιτιστικό, πνευματικό και κοινωνικό πλούτο ως τμήμα των κοινών κατακτήσεων όλων των εργαζομένων. Μια τέτοια κατεύθυνση προϋποθέτει την απεμπλοκή των διεθνών σχέσεων από τις καπιταλιστικές ολοκληρώσεις, τις εμπορευματικές σχέσεις και τον κεφαλαιοκρατικό ανταγωνισμό που γεννούν και αναπαράγουν διαρκώς την εκμετάλλευση και τον πόλεμο. Δεν πρόκειται για άλλη μια «κοινωνική προφητεία» δίπλα στις τόσες που κυκλοφορούν στις αρχές αυτού του αιώνα, αλλά για ένα νέο «σύμπαν» δυνατοτήτων που μόνο η πραγματική κίνηση που από σήμερα καταργεί την υπάρχουσα τάξη πραγμάτων μπορεί να διαμορφώσει. ΠΡΙΝ 30 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΥ 2000 |
Τελευταία ενημέρωση 02 Ιουλίου, 2002 Ποιος είναι ο Παναγιώτης Βήχος;
για να ενημερώνεστε σε κάθε νέα ανανέωση
|
