Τα πρώτα του βήματα
Ο Νίκος Ξυλούρης γεννήθηκε, κάπου στο τέλος της δεκαετίας του `30. Η ημερομηνία γέννησής του δεν είναι ακριβής γιατί, το φθινόπωρο του 1941, όταν ήταν 5 ετών, οι κατακτητές Γερμανοί καίνε το χωριό του - τα Ανώγεια - και μεταφέρουν τους κατοίκους του, πρόσφυγες στο
Μυλοπόταμο... Τα χαρτιά όλων των κατοίκων του χωριού καταστράφηκαν και μαζί τους χάθηκαν και τα χαρτιά του Νίκου Ξυλούρη. Έτσι, αμφισβητείται η ακριβής χρονολογία γέννησής του. Το σίγουρο είναι ότι ο Ξυλούρης πέρασε φτωχικά χρόνια.
Σε νεαρή ηλικία, στην τρίτη μόλις τάξη, παρακαλεί τους γονείς του να του πάρουν μια λύρα και να τον αφήσουν να συνεχίσει την δουλειά του παππού του. Αλλά ο πατέρας του, Γιώργος Ξυλούρης, είναι ανένδοτος, θέλει ο γιος του να μάθει γράμματα και να σπουδάσει. Τελικά όμως
ο Νίκος, με τη βοήθεια του δασκάλου του, ο οποίος πίστεψε στο ταλέντο του, καταφέρνει να πείσει τον πατέρα του. Ετσι ένα πρωινό αγοράζει από το Ηράκλειο την πιο όμορφη λύρα.
Στα 17, με όπλα τη λύρα και η φωνή του, κατεβαίνει στο Ηράκλειο. Εκεί πιάνει δουλειά στο κέντρο Κάστρο και με τα λεφτά που παίρνει πληρώνει ίσα - ίσα την κάμαρα που είχε νοικιάσει. Όπως λέει αργότερα σε αφηγήσεις του, εκεί τα πράγματα αρχικά είναι πολύ δύσκολα: «...Εις τα
ορεινά χωριά της Κρήτης δεν ημπορούσε να εισχωρήσει αυτό που εισχώρησε στις πόλεις... Εκεί χόρευαν ταγκά, βάλσα, ρούμπες, σάμπες και είμαστε υποχρεωμένοι να τα μάθουμε αυτά τα τραγούδια, να τα παίζουμε στα πανηγύρια και στους γάμους, για να μπορούμε να ζήσουμε και εμείς, να βγάλουμε τα
έξοδά μας και να τους κάνουμε σιγά-σιγά ν' αλλάξουνε και ν' αγαπήσουνε την κρητική μουσική...».
Οι καλοί φίλοι όμως που είχε αποκτήσει στο Ηράκλειο τον βοηθούν οργανώνοντας γλέντια. Έτσι ο Νίκος σιγά -σιγά άρχισε να γίνεται γνωστός στο ευρύ κοινό και να κερδίζει όλο και πιο πολλά χρήματα, βέβαια δεν δούλευε μόνο για τα χρήματα και όπου δεν είχαν να τον πληρώσουν
καθόταν με το παραπάνω λέγοντας : «Αυτοί έχουν περισσότερη ανάγκη για να γλεντήσουν».
Την 21η Μαΐου του 1958, ο Νίκος Ξυλούρης παντρεύεται την Μελαμπιανάκη Ουρανία - κόρη ευκατάστατης οικογένειας του Ηρακλείου - και το Σεπτέμβρη του ίδιου έτους αποφασίζουν να εγκατασταθούν μαζί στο Ηράκλειο. Το 1960 γεννιέται το πρώτο τους παιδί, ο Γιώργος και 6 χρόνια μετά
το δεύτερο, η Ρηνιώ.
Ο Νίκος συνεχίζει την ανοδική του πορεία και τον Νοέμβριο του 1958 βγάζει τον πρώτο του δίσκο με την εταιρία «Οντεόν», υπό τον τίτλο «Μια μαυροφόρα που περνά», παίρνοντας ως αμοιβή 150 δραχμές! Ο δίσκος είχε επιτυχία και έτσι η εταιρία του τον βοηθάει να κάνει κι άλλους
δίσκους, βγάζοντας τον από τις δύσκολες μέρες. Το 1967, επί δικτατορίας, ανοίγει στο Ηράκλειο το πρώτο κρητικό κέντρο, τον «Ερωτόκριτο» και τον Απρίλη του 1969 κάνει την πρώτη του επίσημη δοκιμαστική εμφάνιση του στην Αθήνα, στο κέντρο «Κονάκι». Ο κόσμος τον αποθεώνει και ο Νίκος Ξυλούρης
αποφασίζει να εγκατασταθεί στην Αθήνα.
Η καριέρα του στην Αθήνα
Κάποιο από τα βράδια ο Νίκος γνωρίζεται με τον σκηνοθέτη και ποιητή Ερρίκο Θαλασσινό και γίνονται αχώριστοι φίλοι. Μέσω του Θαλασσινού γνωρίζει τον μουσικοσυνθέτη Γιάννη Μαρκόπουλο με τον οποίο και συνεργάστηκε. Μετά από ένα χειμώνα επιτυχίας, το καλοκαίρι του
’70 κατεβαίνει στο Ηράκλειο να εργαστεί. Εκείνο το καλοκαίρι γνωρίζεται με τον Τάκη Λαμπρόπουλο, τότε διευθυντή της «Κολούμπια», ο οποίος και του ζητά να συνεργαστούν. Αυτή η συνάντηση αποτέλεσε την αφετηρία για την καριέρα του Νίκου. Το έργο του με τίτλο τα «Ριζίτικα», που τόσο καιρό
προσπαθούσε να εκδώσει, γίνεται δίσκος και φιγουράρει στις βιτρίνες των αθηναϊκών καταστημάτων.
Μέσα στην καρδιά της δικτατορίας, η φωνή του Ξυλούρη, είτε λέει τα τραγούδια του Μαρκόπουλου, είτε παραδοσιακά τραγούδια της Κρήτης, γίνεται σημαία αντίστασης, με τα «Πότε θα κάνει ξαστεριά» και «Αγρίμια κι αγριμάκια μου».
Ακολουθούν δύο ακόμα κύκλοι τραγουδιών του Γιάννη Μαρκόπουλου, η «Ιθαγένεια» και ο «Στρατής ο θαλασσινός» αλλά και συνεργασίες με τον Σταύρο Ξαρχάκο με τους δίσκους «Διόνυσε, καλοκαίρι μας», «Συλλογή»), τον Χριστόδουλο Χάλαρη («Τροπικός της Παρθένου», «Ακολουθία»)
και τον Χρήστο Λεοντή («Καπνισμένο μου τσουκάλι»). Το καλοκαίρι του 1973 κρατά τον καθοριστικό ρόλο του τραγουδιστή σε μια παράσταση που ανεβάζουν η Τζένη Καρέζη και ο Κώστας Καζάκος, στον θέατρο «Αθήναιον», με αντικείμενο την ιστορική διαδρομή της Ελλάδας στα νεότερα χρόνια. Είναι «Το
μεγάλο μας τσίρκο».
Από τη «Λήδρα», στην «Αρχόντισσα», μετά στην «Αποσπερίδα»... Ξανά στη «Λήδρα», μετά στο «Κύτταρο» και στο «Θεμέλιο»... Είναι οι έξι σταθμοί του στις μπουάτ μέχρι το 1979. Τα μεταπολιτευτικά χρόνια τραγουδά κάποια ακόμα τραγούδια του Χρήστου Λεοντή, του Σταύρου Ξαρχάκου
και του Γιάννη Μαρκόπουλου. Παράλληλα, ηχογραφεί τα «Αντιπολεμικά» τραγούδια του Λίνου Κόκοτου και του Δημήτρη Χριστοδούλου και κάποια μελοποιημένα από τον Ηλία Ανδριόπουλο ποιήματα του Γιώργου Σεφέρη. Επανέρχεται όμως και στα παραδοσιακά τραγούδια της Κρήτης, ενώ λέει και κάποια
λαϊκά τραγούδια του Στέλιου Βαμβακάρη. Με τον «Αργαλειό», το «Φιλεντέμ», τον «Πραματευτή», αλλά και το «Μεσοπέλαγα αρμενίζω» ακούγεται ξανά η φωνή του.
Ο «αρχάγγελος», στη γειτονιά των αγγέλων
Ο Νίκος Ξυλούρης ζούσε μεγάλες στιγμές δόξας, αλλά μέσα του ήξερε ότι όλα αυτά δεν θα τα ζούσε για πολύ ακόμα, καθώς έπασχε από την επάρατη νόσο. Την Τετάρτη 5 Φεβρουαρίου μπαίνει στο αντικαρκινικό Πειραιώς για εξετάσεις. Την επόμενη μέρα όμως η κατάσταση του
χειροτερεύει. Το βράδυ της Πέμπτης πέφτει σε κώμα, οι γιατροί κάνουν υπεράνθρωπες προσπάθειες για να τον κρατήσουν στη ζωή αλλά όλα είναι μάταια. Τα χαράματα της Παρασκευής 7 Φεβρουαρίου φεύγει για πάντα από κοντά μας. Το τραγούδι που κάποτε τραγούδησε βγήκε αληθινό:
«Μια μέρα μια Παρασκευή
θα πέσω να πεθάνω
και μια Λαμπρή θ’ αναστηθώ
από το χώμα απάνω»
Στις 9 Φεβρουαρίου κηδεύεται και χιλιάδες κόσμου, επώνυμοι και ανώνυμοι, τον αποχαιρετούν με δάκρια στα μάτια και τραγουδούν.
«Έβαλε ο Θεός σημάδι παλικάρι στα Σφακιά
και ο πατέρας του στον ?δη άκουσε μια τουφεκιά»
«Μάνα κι αν έρθουν οι φίλοι μας
κι αν έρθουν οι εδικοί μας
μην τον ε πής κι απόθανα
και τους βαριοκαρδίσεις»
Είπαν για τον Νίκο Ξυλούρη
Τζένη Καρέζη, ηθοποιός
«Ήταν από τα ωραιότερα και τα πιο αγνά πλάσματα που έχω συναντήσει . Όσο καθάρια και όσο συγκλονιστική ήταν η φωνή του, άλλο τόσο ήταν και στη ζωή του γνήσιος και καθάριος. Ήταν σαν αρχάγγελος. Κι ίσως γι’ αυτό πέθανε τόσο νέος».
Κώστας Μητσοτάκης, τότε υπουργός εξωτερικών
«Τώρα που η φυσική και επιβλητική παρουσία του Ξυλούρη έφυγε από κοντά μας μπορούμε να εκτιμήσουμε την ανθρωπιά του».
Αλίκη Βουγιουκλάκη, ηθοποιός
«Χάθηκε το παλικάρι με τη φωνή, το ήθος και τη λεβεντιά. Κάτι τέτοιες στιγμές αναλογίζομαι πόσο άδικος είναι ο Θεός».
Γιώργος Χατζηνάσιος, συνθέτης
«Για μένα ήταν η πιο αντιπροσωπευτική ελληνική φωνή. Η φωνή του χαρακτήριζε τη φυλή μας. Ήταν από τους πιο καλούς ανθρώπους στο επάγγελμα. Πιστεύω ότι θ’ αφήσει δυσαναπλήρωτο κενό και ότι θα περάσουν πολλές γενιές για να ξαναβγεί μια τέτοια φωνή».
Μίκης Θεοδωράκης, μουσικοσυνθέτης
«Ο θάνατος του ήταν μεγάλη απώλεια για την ελληνική μουσική και την Κρήτη».
Μάνος Κατράκης, ηθοποιός
«Όταν μιλάει κανείς για τον Ξυλούρη δεν μπορεί να μη θυμηθεί το χαμόγελο και τη μεγάλη του καρδιά. Είχε μια απλή λεβεντιά που δύσκολα πια συναντάς. Δίκαια οι Κρητικοί ένιωθαν περήφανοι γι’ αυτόν».
Αλέξης Μινωτής, ηθοποιός
«Τον θαύμαζα γιατί ήταν ένας καλός Κρητικός, ένας θαυμάσιος τραγουδιστής. Λυπάμαι βαθιά που χάθηκε».
Δισκογραφία
1967 Η ΚΡΗΤΗ ΚΑΙ ΤΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΤΗΣ ΜΒΙ MB308
1970 Ο ΨΑΡΟΝΙΚΟΣ Regal XREG2015
1970 ΜΑΝΤΙΝΑΔΕΣ ΚΑΙ ΧΟΡΟΙ OLYMPIC 1049
1970 ΧΡΟΝΙΚΟ PHILIPS 6331010
1971 ΡΙΖΙΤΙΚΑ COLUMBIA SCXG69
1972 ΔΙΑΛΕΙΜΜΑ COLUMBIA SCXG85
1972 ΙΘΑΓΕΝΕΙΑ HMV CSDG59
1972 ΔΙΟΝΥΣΕ ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ ΜΑΣ COLUMBIA 70087
1973 ΠΕΡΗΦΑΝΗ ΡΑΤΣΑ ΜΒΙ 14002
1973 ΔΗΜΟΤΙΚΗ ΑΝΘΟΛΟΓΙΑ 10 (Ο ΨΑΡΟΝΙΚΟΣ) REGAL 70335
1973 Ο ΤΡΟΠΙΚΟΣ ΤΗΣ ΠΑΡΘΕΝΟΥ COLUMBIA SCXG100
1973 Ο ΞΥΛΟΥΡΗΣ ΤΡΑΓΟΥΔΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΡΗΤΗ MELOPHONE 27
1973 O STRATHS UALASSINOS ANAMESA STOYS AGAPANUOYS COLUMBIA SCXG96
1974 ΑΚΟΛΟΥΘΙΑ COLUMBIA SCXG126
1974 ΣΥΛΛΟΓΗ COLUMBIA SCXG124
1974 ΧΡΥΣΟΣ ΔΙΣΚΟΣ COLUMBIA SCXG132
1974 ΤΟ ΜΕΓΑΛΟ ΜΑΣ ΤΣΙΡΚΟ COLUMBIA SCXG1189
1975 ΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ COLUMBIA 70190
1975 ΚΟΜΕΝΤΙΑ COLUMBIA SCXG123
1975 ΤΑ ΠΟΥ ΘΥΜΟΥΜΑΙ ΤΡΑΓΟΥΔΩ COLUMBIA 70158
1975 ΚΑΠΝΙΣΜΕΝΟ ΤΣΟΥΚΑΛΙ COLUMBIA 70169
1975 ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΑ COLUMBIA 70164
1976 ΕΡΩΤΟΚΡΙΤΟΣ COLUMBIA 70276
1976 Η ΣΥΜΦΩΝΙΑ ΤΗΣ ΓΙΑΛΤΑΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΠΙΚΡΗΣ ΑΓΑΠΗΣ COLUMBIA 70267 ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ
1976 ΚΥΚΛΟΣ ΣΕΦΕΡΗ COLUMBIA 70801 ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ
1977 ΟΙ ΕΛΕΥΘΕΡΟΙ ΠΟΛΙΟΡΚΗΜΕΝΟΙ COLUMBIA 70837/8 ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ
1977 ΤΑ ΕΡΩΤΙΚΑ COLUMBIA 70825
1978 ΤΑ ΞΥΛΟΥΡΕΙΚΑ COLUMBIA 70911
1978 ΣΑΛΠΙΣΜΑ COLUMBIA 70858
1978 ΑΝΤΙΠΟΛΕΜΙΚΑ COLUMBIA 70886
1978 14 ΧΡΥΣΕΣ ΕΠΙΤΥΧΙΕΣ COLUMBIA 70893 ΣΥΛΛΟΓΗ
1981 ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΩΡΑ ΚΡΗΤΗ 40082 ΣΥΛΛΟΓΗ
1982 ΝΙΚΟΣ ΞΥΛΟΥΡΗΣ COLUMBIA 71220 ΣΥΛΛΟΓΗ
1983 ΑΞΕΧΑΣΤΕΣ ΕΠΙΤΥΧΙΕΣ COLUMBIA 71275/6 ΣΥΛΛΟΓΗ
1983 ΠΑΝΤΕΡΜΗ ΚΡΗΤΗ COLUMBIA 71309 ΣΥΛΛΟΓΗ
1984 Ο ΔΕΙΠΝΟΣ Ο ΜΥΣΤΙΚΟΣ ΑΕΜΕ 317 ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ
1985 ΣΤΑΥΡΟΣ ΞΑΡΧΑΚΟΣ:ΘΕΑΤΡΙΚΑ COLUMBIA 170077 ΣΥΛΛΟΓΗ - ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ
1987 ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΗ COLUMBIA 401068 ΣΥΛΛΟΓΗ
1988 Ο Γ.ΜΑΡΚΟΠΟΥΛΟΣ ΣΤΟΝ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟ MINOS 694 ΣΥΛΛΟΓΗ - ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ
1990 ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΣ 2 EMI 170323 ΣΥΛΛΟΓΗ - ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ
1990 Η ΣΥΝΑΥΛΙΑ ΣΤΟ ΗΡΩΔΕΙΟ 1976 PHILIPS 846388 ΣΥΛΛΟΓΗ - ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ
1990 Ο ΑΡΧΑΓΓΕΛΟΣ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ(1958-1968) MBI 10376 ΣΥΛΛΟΓΗ
1995 ΤΟ ΠΟΡΤΡΑΙΤΟ ΤΗΣ ΜΙΝΟΣ-ΕΜΙ 13 EMI 832953 ΣΥΛΛΟΓΗ
1996 ΤΟ ΧΡΟΝΙΚΟ ΤΟΥ ΝΙΚΟΥ ΞΥΛΟΥΡΗ 1962-65 532833 FIDELITY ΣΥΛΛΟΓΗ ΑΠΟ ΔΙΣΚΟΥΣ 45
1996 ΤΑ ΡΑΔΙΟΦΩΝΙΚΑ KME ΣΑ580 ΣΥΛΛΟΓΗ - ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ
1997 ΤΑ ΧΡΟΝΙΑ ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΗ ΜΒΙ 10677/8 ΣΥΛΛΟΓΗ
2000 ΠΑΛΗΚΑΡΙ ΑΠ' ΤΑ ΠΑΛΙΑ CD 57-ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΔΙΦΩΝΟ ΣΥΛΛΟΓΗ
2000 ΝΙΚΟΣ ΞΥΛΟΥΡΗΣ 2CD ΕΜΙ ΣΥΛΛΟΓΗ
Λεπτομέρειες μιας ζωής
@ Το 1966 το κράτος επιλέγει και στέλνει τον Νίκο Ξυλούρη σε φολκλορικό διαγωνισμό στο Σαν Ρέμο οπού ανάμεσα από δεκάδες συγκροτήματα ο Έλληνας λυράρης παίρνει το πρώτο βραβείο για την ερμηνεία του στο συρτάκι που έπαιξε με τη λύρα.
@ Οι ηχογραφήσεις στη «Music Box» (Φεβρουάριος '64 - Ιούλιος '64) έγιναν για να εξοικονομήσει χρήματα για να γίνει καλά το άρρωστο το παιδί του, αντί... 90 λεπτών το κομμάτι!
@ Μέσα από τις αναφορές και τα τραγούδια του βρίσκει τρόπο έκφρασης το τεταμένο πολιτικό κλίμα που οδηγεί στην εξέγερση του Πολυτεχνείου. Είναι από τις ελάχιστες επίσημες παρουσίες στο χώρο που βλέπουν το φως της δημοσιότητας από τις εφημερίδες εκείνων των ημερών.
@ Στην «Όαση», που είχε 2.000 καθίσματα, ο κόσμος καθότανε μέχρι στα καφάσια της μπύρας, για να ακούσει τον Νίκο.
@ Πίστευε σε ένα καλύτερο αύριο. Δεν έβαζε κακό στο νου του, ούτε ήθελε να λέει για κανέναν. Δεν είχε εχθρούς, είχε μόνο φίλους. Δεν θύμωνε ποτέ, γελούσε πάντα.
@ Βραβεύτηκε για την ερμηνεία στο δίσκο «Ριζίτικα», από τη Γαλλική Ακαδημία Σαρλ Κρος, αλλά θα πάρει την πρώτη του καλλιτεχνική απογοήτευση αφού στο εξώφυλλο του ξένου δίσκου δεν αναφέρεται καν το όνομα του.
Πηγή: Greekbooks
