"Ο ΜΕΓΑΛΟΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΟΣ"

Ανδρέας Εμπειρίκος (1901-1975)

Τελευταία ενημέρωση

24 Ιουνίου, 2002

* Βιογραφικά  

    στοιχεία 1o 

* Βιογραφικά  

    στοιχεία 2o 

* Από τον θάνατο 

    έως σήμερα

* Ποιήματα του

   Εμπειρίκου

* Ο Μπρετόν για τον

   Υπερρεαλισμό

* Εισαγωγικά για τον

   Υπερρεαλισμό

* Ο Εμπειρίκος για τον

   Υπερρεαλισμό

* Ο ψυχαναλυτής

   Εμπειρίκος

* Ο φωτογράφος

   Ανδρέας

   Εμπειρίκος

* Η αυγή μέσα στο

   ζόφο

* Η αιώρηση ενός 

   οράματος

* "Παίδες εν τη 

   καμίνω..." (1)

* Κανείς δεν

   κατατρύχεται αν

   δεν κρατά στην

   τσέπη του μια 

   πέτρα.

* Ο πρώτος 

   Έλληνας 

   ψυχαναλυτής

* Ο διάφανος 

   κύβος της

   "Ενδοχώρας"

γιατρός και δοκιμιογράφος

Το Νοέμβριο του 1990, ο καταραμένος και κατ΄ άλλους θεϊκός μαρκήσιος ντε Σαντ ξεφεύγει, μετά θάνατον, από τη Βαστίλλη και το άσυλο φρενοβλαβών του Σαραντόν και μπαίνει στο Πάνθεον: ο πρώτος τόμος των απάντων του εκδίδεται από την Pleiade - το άκρον άωτον της επίσημης καθιέρωσης στα γαλλικά γράμματα.

Ενα μήνα αργότερα, το Δεκέμβριο του 1990, ένας θαλάσσιος κολοσσός, βυθισμένος για δεκαετίες και γνωστός μόνο από σκόρπιες, λίγο πολύ σκανδαλιστές φήμες, αναδύεται στην Ελλάδα: η ΑΓΡΑ εκδίδει του πρώτους τόμους του "Μεγάλου Ανατολικού", της θρυλικής ωκεάνιας ερωτογραφίας του Ανδρέα Εμπειρίκου, του θαυμαστή αλλά και αντίποδα του Σαντ. Η καθιέρωση, όμως, δεν θα΄ ρθει. Το αντίθετο. Το εκδοτικό γεγονός προκαλεί το σάλο αλλά το περίλαμπρο υπερωκεάνιο δεν βρίσκει "ντοκ", ένα λιμάνι να το υποδεχθεί. O Αγαθότατος ναυπηγός και πλοηγός του, ο μέγας υπερρεαλιστής ποιητής Ανδρέας Εμπειρίκος, αν και "αναγνωρισμένος" πλέον, κινδυνεύει πάλι να εγκλεισθεί και αυτός και το έργο του και προπαντός η ερωτική μυθιστορία-ποταμός σε μια νέα Βαστίλλη, σ΄ ένα άλλο Σαραντόν.

Παρά τη θερμή συνηγορία ποιητών του μεγέθους ενός Ελύτη, της αξίας ενός Κακναβάτου και πέρα από λιγοστές εξαιρέσεις κριτικής αποδοχής, ο "Μέγας Ανατολικός" κι ο Ανδρέας Εμπειρίκος δέχθηκαν κανονιοβολισμούς, (ιδιαίτερα από κείνους που αρνήθηκαν να προχωρήσουν την ανάγνωσή τους πέρα από το φυλλομέτρημα των σελίδων των δύο πρώτων τόμων του 1990). Λέχθηκαν και γράφηκαν όσα λέγονταν και γράφονταν για τον Σαντ: "επαναληπτικός, μονότονος, βαρετός, αηδιαστικός, παράλογος, δεν διαβάζεται...". Κι όμως, τώρα ο Σαντ γίνεται, κατά κάποιο τρόπο, πιο αποδεκτός. Γιατί; Γιατί αυτή η διαφοροποιημένη στάση απέναντι στους δυο μεγάλους ερωτογράφους, απέναντι στις "120 Μέρες των Σοδόμων" από τη μια και το "Μέγα Ανατολικό" από την άλλη, στον ίδιο ιστορικό χρόνο;

Το γεγονός δεν εξηγείται απλουστευτικά με τη διαφορά πολιτιστικής στάθμης ή και κοινωνικής ανάπτυξης ανάμεσα σε Γαλλία και Ελλάδα. Οι διαφορές ενυπάρχουν και ταυτόχρονα ξεπερνιούνται στους καιρούς μας της παγκοσμιοποίησης του κεφαλαίου και των πολιτισμικών προτύπων. Εξάλλου η φιλολογούσα Αθήνα, ίσα ίσα λόγω της διαφοράς της, ποτέ δεν θα εκώφευε σε μηνύματα που εκπέμπει το Παρίσι.

Ο Σαντ, βέβαια, δεν είχε γίνει ανώδυνος. Η αποδοχή του στη σειρά της Pleiade έχει ένα χαρακτήρα εξορκισμού.. την ίδια εποχή, η Pleiade εκδίδει και Μαρξ: μέσα στους κρότους και τις θριαμβολογίες της Δύσης αμέσως μετά τις καταρρεύσεις του 1989 -΄91 στην Ανατολή, ο Μαρξ θα μπορούσε πια να θεωρηθεί σαν ένας φιλόσοφος ανάμεσα στους άλλους. Κι ο Σαντ ένας συγγραφέας ανάμεσα στους Litterati. Το ερώτημα, όμως, παραμένει: γιατί να μη θεωρηθεί κι ο "Μέγας Ανατολικός" ένα λογοτεχνικό ερωτογράφημα πλάι στ΄ άλλα; Γιατί να προκαλεί ένα κείμενο που θεωρήθηκε "πορνογραφικό" σε συνθήκες αδιάφορης αποδοχής της γενικευμένης τηλε-φωτοπορνοθέασης, τηλε-πορνο-ακρόασης και ναρκωτικής πορνο-εξάρτησης; Ο Οδυσσέας Ελύτης σημειώνει ότι η αξία του "Μεγάλου Ανατολικού" "βρίσκεται στην παναγαθοσύνη του ποιητή που διαχέεται πάνω στους χαρακτήρες και στις αξίες των πλέον διαφορετικών τύπων του έργου, πρωταγωνιστών ή κομπάρσων, και αναεκπέμπεται αδιάκοπα στον αναγνώστη σαν ένα είδος ευλογίας"(1).

Γιατί η αγαθοσύνη να απωθείται περισσότερο από τη φρίκη;

Η αγαθοσύνη, εδώ, είναι καρπός του πνεύματος, όπως στον Παύλο, κι όχι απλώς φυσική κατάσταση ενός "καλού άγριου", ενός Bon Sauvage a la Rousseau. Δεν βρίσκεται στην αρχή αλλά στο τέλος. Είναι το Noch-Nicht-Sein (Bloch), αυτό-που-δεν-υπάρχει-ακόμα, το Niemandsrose του Celan, του Κανενός το Ρόδο. Ο κόσμος πιο εύκολα αποδέχεται τη φρίκη που έζησε, ζει και περιμένει, (λόγου χάρη στις "12ο Μέρες των Σοδόμων" ή την κινηματογραφική της εκδοχή, το "Σαλό" του Παζολίνι μ΄ όλους τους τρόμους του φασισμού), παρά την Αγαλίαση-που-δεν-υπάρχει-ακόμα. Μια ουτοπία όπου το Μεσιανικό και το Ερωτικό ενώνονται, όπως το "Ασμα Ασμάτων", το Ερωτικό στο φως του Μεσσιανικού, το Μεσσιανικό, μ΄ όλη την αγαλίαση του Παντοκράτορα Ερωτα. Ενας κόσμος κορεσμένος από την οδύνη μπορεί, όχι χωρίς αντιστάσεις, ν΄ αναγνωρίσει, τελικά, το πρόσωπό του στον καθρέφτη που δυο αιώνες τώρα του τείνει ο Σαντ. Αρνείται, όμως, να κοιταχτεί στο κάτοπτρο του Μέλλοντος που του προτείνει ο Εμπειρίκος.

Το έργο του Σαντ δείχνει το ζόφο μέσα στην αυγή των Νέων Καιρών. Είναι το λυκόφως μέσα στο λυκαυγές. Αντίθετα, εκείνο του Εμπειρίκου δείχνει την αυγή μέσα στο ζόφο του αιώνα μας. Είναι το λυκαυγές μέσα στο λυκόφως.

Τα μαύρα νερά της Στυγός δεν πάψαν να τρομάζουν. Ενας κόσμος-που-πεθαίνει τα φοβάται, αλλά αποδέχεται σαν μοιραίο το να καθρεφτίζεται σ΄ αυτά. Ενας κόσμος χωρίς μέλλον, όμως, αρνείται ν΄ ατενίσει τον Ωκεανό του Μέλλοντος που διασχίζει ο "Μέγας Ανατολικός", εν πλω προς τον κόσμο-που-έρχεται.

Ο ίδιος ο Εμπειρίκος στο "Μέγα Ανατολικό" κάνει σαφές ότι δεν είναι, απλώς, διαφορετικός από τον Σαντ: είναι το αντίθετό του(2). Μας δίνει, έτσι, το νήμα για τη διείσδυση στον ερωτογραφικό του λαβύρινθο.

Και οι δυο ξεφεύγουν - προς αντίθετη κατεύθυνση - από τα όποια συμβατικά όρια της ερωτογραφίας κι από τους όρους της όποιας αισθητικής που μένει αισθητική. Ξεφεύγουν από τα κριτήρια της μιας ή της άλλης σχολής φιλολογικής κριτικής. Κι οι δυο τους στοχάζονται τα πιο αγωνιώδη ερωτήματα της Ιστορίας και της ύπαρξης σε εποχές μετάβασης ή και κρίσης της μετάβασης, εμπλοκής της σ΄ αδιέξοδα.

Ο Σαν ευτύχησε, κυρίως στον αιώνα μας, ν΄ άχει λαμπρούς αναγνώστες, που τον διαβάζουν σκαλίζοντας ακριβώς αυτά τα τραύματα-ερωτήματα: τον Pierre Klossowski, τον Maurice Blanchot, τους υπερρεαλιστές, τον Jacques Lacan. Γιατί να μη διαβάζουμε και τον αντι-Σαντ και το "Μέγα Ανατολικό" του με τον τρόπο που μας δίδαξαν οι μεγάλοι αναγνώστες του Σαντ;

Το βιβλίο "Πλους και Κατάπλους του "Μεγάλου Ανατολικού"(3) καταγράφει μιαν ανάγνωση εν προόδω της ωκεάνιας μυθιστορίας του Ανδρέα Εμπειρίκου. Αρχισε με την έκδοση των πρώτων τόμων, συνεχίστηκε με την κυκλοφορία των υπόλοιπων και την ολοκλήρωση του έργου. Δεν σταμάτησε με τη δημοσίευση τριών δοκιμίων που περιλαμβάνει ο "Πλούς και Κατάπλους". Προεκτάσεις και νέες διακλαδώσεις είδαν το φως με εισηγήσεις σε σεμινάρια, συμπόσια, συζητήσεις στρογγυλών τραπεζιών που οργανώθηκαν στπ Πανεπιστήμιο Πάτρας, στο Ιδρυμα Γουλανδρή-Χορν, ακόμα και στη Θεολογική Σχολή του Πανεπιστημίου της Αθήνας...(4) Η ανάγνωση εν προόδω δεν έκλεισε-ούτε κι οι διαμάχες που γέννησε(5).

Κατευθύνσεις στην ανάγνωση δίνει μια ανοιχτή σειρά από αλληλένδετα ερωτήματα, από Clusters ερωτημάτων.

* Γιατί ένας αναμφίβολα μεγάλος ποιητής όπως ο Εμπειρίκος αφιερώνει τριάντα συναπτά έτη, από το 1945 μέχρι την παραμονή του θανάτου του, στη συγγραφή και επανεγγραφή ενός γιγαντιαίου ερωτογραφήματος, έχοντας συνάμα υπόψη του ότι οι επικρατούσες συνθήκες και τα ήθη, ιδιαίτερα στη μετεμφυλιοπολεμική Ελλάδα, απαγόρευαν τη δημοσίευσή του; Τι πυροδότησε και τροφοδότησε αυτόν τον τεράστιο πνευματικό μόχθο; Μ΄ άλλα λόγια: Ποιο Μέγα Τραύμα ήταν η πηγή του έργου του; Αν, μαζί με τον Ελύτη, αντιαπαραβάλλουμε το "Μέγα Ανατολικό" στις "12ο Μέρες των Σοδόμων" του Σαντ, για ν΄αντιληφθούμε "πως είναι δυνατόν μια Κόλαση να μετατραπεί με τα ίδια υλικά σ΄έναν επί γης Παράδεισο" (6), γνωρίζοντας ότι το Magnum Oqus του μαρκήσιου είναι αλληλένδετο με τον εγκλεισμό του στη Βαστίλλη, τότε ποια είναι η Βαστίλλη του Εμπειρίκου;(7) Η ζωή κι οι μαρτυρίες των φίλων του ποιητή μαρτυρούν περί τούτου. Η πρώτη γραφή του "Μεγάλου Ανατολικού" αρχίζει αμέσως μετά την άδικη σύλληψη του Εμπειρίκου από την ΟΠΛΑ και τη δραματική περιπέτεια της ομηρίας του στα Κρώρα, το Δεκέμβριο του 1944.

Ο ποιητής συλλαμβάνεται όμηρος μόνο και μόνο λόγω του ονόματος του μεγαλοαστού πατέρα του, βασικού εκπροσώπου της βενιζελικής βιομηχανικής-εφοπλιστικής μπουρζουαζίας. Η ΟΠΛΑ (ευτυχώς από μια άποψη) αγνοούσε τις τροτσκιστικές ιδέες του Ανδρέα Εμπειρίκου. Για τον τελευταίο, όμως, το θρεμμένο στα προπολεμικά χρόνια από τις ιδέες της Οκτωβριανής Επανάστασης στην οποία είχε στραφεί διαμέσου του υπερρεαλισμού του Ανδρέα Breton και της έλξης του Λέοντα Τρότσκι, γι΄ αυτόν τον πιστό στο Μεγάλο Οραμα του 1917, η διάψευση των επαναστατικών προσδοκιών από τους άξεστους διαχειριστές της υπόθεσης αποτέλεσε τρομαχτικό τραύμα - το Τραύμα της Ιστορίας της ίδιας.

Η ευαισθησία κι η προσοχή στους ιστορικούς όρους μέσα στους οποίους άρχισε η εγγραφή της ωκεάνιας μυθιστορίας είναι αλληλένδετες με τους αντικειμενικούς όρους μέσα στους οποίους αρχίζει η έκδοση κι η ανάγνωσή της: βρισκόμαστε στις αρχές της τελευταίας δεκαετίας του αιώνα, μέσα στο σάλο των καταρρεύσεων στην Ανατολή και στην ίδια τη χώρα του Οκτώβρη. Το ίδιο τραύμα της Ιστορίας, στην ακραία επιδείνωσή του, έλκει - άλλους απωθεί - στο μυθιστορηματικό ποταμό που άλλοτε, μαζί με πολλά άλλα, γέννησε και τροφοδότησε.

* Αλλά ο Εμπειρίκος είναι, ολοφάνερα, ο κατ΄ εξοχήν Αντι-Σαντ. Πώς μέσα από τη δικιά του Βαστίλλη, το σταλινικό εφιάλτη που στραγγάλισε την επαναστατική ελπίδα, η αρχή της Ελπίδας (Prinzip Hoffnung) βγαίνει θριαμβεύουσα;

Ο Εμπειρίκος δεν γίνεται ένας αποστάτης, ένας Renegat. Με τα δικά του μέσα ανάπλασε το τραυματισμένο επαναστατικό πρόταγμα, ναυπηγώντας στις ποιητικές του δεξαμενές μια πανανθρώπινη Κιβωτό του Ερωτα, μια φουριερική ουτοπία "άνευ ορίων άνευ όρων". Διέσωσε το όραμα μιας "άνευ τάξεων Παγκόσμιας Συμπολιτείας". Πώς σώθηκε όμως ο ίδιος;

Το σύνθεμα του "Μεγάλου Ανατολικού" αποτέλεσε πραγματικά αυτό που ο Lacan θα ονόμαζε ένα sinthome, ένα σύνθωμα σωτηρίας. Τούτο, πάλι, για να συγκροτηθεί απαιτεί τέχνη, πνευματική πυξίδα, μέθοδο. Για τον Εμπειρίκο τεράστιο ρόλο έπαιξαν η ποιητική του σύλληψη του Υψηλού (Sublime), ο υπερρεαλισμός, η θητεία του στην ψυχανάλυση και προπαντός η μαθητεία του στη διαλεκτική του Hegel. Αν ο Σαντ, όπως έδειξε ο Lacan, είναι αλληλένδετος με τον Καντ, ο αντι-Σαντ τον υπερβαίνει, υπερβαίνοντας τον Καντ διαμέσου του Hegel(8).

* Αν το κάθε όνειρο είναι, όπως λέει ο Freud, η εκπλήρωση ενός πόθου, τότε ο "Μέγας Ανατολικός" είναι το όνειρο κάθε ονείρου, η εκπλήρωση κάθε πόθου. Σ΄ αυτή την περίπτωση, ποιος είναι ο Ομφαλός του ονείρου, το κεντρικό εκείνο σημείο που το δένει και το αποκόπτει από τη Μήτρα του; Το δοκίμιο "Ο κατάπλους του "Μεγάλου Ανατολικού" ή το Μέγα Ελεος"(9) το ψηλαφεί στα θαυμάσια εκείνα κεφάλαια της μυθιστορίας όπου το υπερωκεάνιο συναντάει εν μέσω του Ωκεανού την Τρικυμία και, αμέσως μετά, το πλοίο-φάντασμα "Αλμπέρτα" με τη σφαγμένη γυμνή κόρη Αικατερίνη(10). Ο "Μέγας Ανατολικός" αναμετριέται εδώ με τη φύση και με το δικό του φάντασμα, το αντεστραμμένο είδωλό του στον Αδη. Η αφήγηση εκρήγνυται μέσα στη σύγκρουση της φύσης και του πολιτισμού, της ζωής με το θάνατο αλλά και με τη "δυσφορία μέσα στον Πολιτισμό". Ο πλους προς ένα Νέο Κόσμο διασταυρώνεται αναπόφευκτα με τη σκιά του θανάτου και, στην καρδιά της, με την Οιδιπόδεια Τραγωδία. Μόνο με την κάθαρση της τελευταίας και το Μέγα Ελεος, μια δικαιοσύνη πέρα από το δίκαιο, μια και "κάθε δίκαιο είναι δίκαιο της ανισότητας"(11), είναι δυνατός ο κατάπλους στο Νέο Κόσμο.

* Πώς θα διαλευκανθεί η τραγωδία, το αίνιγμά της; Με την ψυχανάλυση, περί τούτου δεν αμφιβάλλει καθόλου ο Ανδρέας Εμπειρίκος. Θα διατηρήσει μέχρι τέλους τον ενθουσιασμό του και την επιστήμη του ασυνείδητου και στον απελευθερωτικό της ρόλο. Θα την υπηρετήσει "επί δώδεκα συναπτά έτη, ως ευσυνείδητος ερευνητής των εγκάτων της ψυχής των ανθρώπων"(12) - μέχρι να του απαγορευτεί η ψυχαναλυτική κλινική πρακτική το 1951, όταν τέλειωνε την πρώτη γραφή του "Μεγάλου Ανατολικού". Μετά τη βίαιη αποκοπή από το Μαρξισμό στα Κρώρα, ο ποιητής γνωρίζει μια δεύτερη τραυματική ευνουχιστική εμπειρία, αυτή τη φορά από την Altra Pars, το κατεστημένο των αστών νικητών του εμφυλίου πολέμου. Η ψυχανάλυση δίνει τον ιστό της στην ύφανση της ωκεάνιας μυθιστορίας. Στο κρίσιμο σημείο, τη συνάντηση με το φοβερό πλοίο-φάντασμα "Αλμπέρτα", γίνεται η ίδια η ψυχανάλυση ηρωίδα της αφήγησης, εξιχνιάζοντας το μυστήριο με τη δραστική Lege artis χρήση της από το συγγραφέα Μακ Γκρέγκορ, ένα από τα πρόσωπα του έργου που λειτουργεί κι αυτό σαν προσωπείο του ποιητή(13).

Η ψυχανάλυση φέρνει στο κέντρο της μυθιστορίας αλλά και της Ιστορίας την Οιδιπόδεια Τραγωδία. Συνάμα, ως λύτρωση του δεσμώτη Ιμέρου ανήκει στο τέλος της Ιστορίας, στο επέκεινά της. Γι΄ αυτό και στη μελλοντική αταξική Παγκόσμια συμπολιτεία, που οραματίζεται ο Ιούλιος Βερν_Εμπειρίκος επί του "Μεγάλου Ανατολικού", ο Σίγκμουντ Φρόιντ θα τιμάται ως "εκλεκτός του θεού", ως "ένθεος"(14). Αλλά ο Εμπειρίκος ξεφεύγει κι από τα όρια της φροϊδικής "ορθοδοξίας". Αρνείται ν΄ απολυτοποιήσει τη δυσφορία μέσα στον πολιτισμό ή να θεωρήσει αιώνιο το Οιδιπόδειο. Γι΄ αυτόν η ψυχανάλυση προφητεύει κατ΄ όναρ την άρση της δυσφορίας μέσα στον πολιτισμό και το τέλος του Οιδιπόδειου.

* Πώς είναι δυνατόν να ξεπεραστεί η οιδιπόδεια τραγωδία; Στην τραγωδία επί του καταστρώματος της "Αλμπέρτα", ο Εμπειρίκος έδειξε ότι η παραβίαση του νόμου και μάλιστα του θεμελίου του, του ταμπού της αιμομιξίας, για χάρη του πόθου, ενισχύει το Νόμο και τις τρομερές του συνέπειες. Μετατρέπει σε αντινομία το αντιφατικό δίπολο Νόμος/Πόθος που έφερε στο φως ο Lacan, ιδιαίτερα όταν αποσαφηνίζει τη σχέση του Σαντ με τον Καντ. Πώς είναι δυνατόν να ξεπεραστεί η αντίφαση χωρίς να απολυτοποιηθεί σε ανυπέρβλητη αντινομία; Από την άλλη, ο απελευθερωμένος κόσμος της πανανθρώπινης ευδαιμονίας, κατά τον Εμπειρίκο, ή θα βρίσκεται πέρα από τον Οιδίποδα και πέρα από την κατάρα του Νόμου ή δεν θα υπάρξει. Η μετάβαση σ΄ αυτό το Νέο Κόσμο, ο ίδιος ο πλους του "Μεγάλου Ανατολικού", εξαρτάται από την υπέρβαση ή μη της αντίφασης του Νόμου και του Πόθου. Το Μεσσιανικό, η ρήξη της συνέχειας της Ιστορίας, εξαρτάται απ΄ αυτή την άρση (15).

Το τρίτο δοκίμιο του "Πλου και Κατάπλου του "Μεγάλου Ανατολικού", ανιχνεύει τη συνάφεια της Μεσσιανικής προσδοκίας και της άρσης του Οιδιπόδειου και του ταμπού της αιμομιξίας στη βιβλική και την ταλμουδική παράδοση και την επεξεργάζεται παραπέρα με τους όρους της μαρξιστικής παράδοσης.

Ο Μεσσίας είναι το άνθος της ρίζας Ιεσσαί, που δεν είναι άλλη από τον Μωάβ, τον καρπό του αιμομικτικού έρωτα της θυγατέρας του Λωτ με τον πατέρα της (16). Ερχεται πέρα και πάνω απ΄ όλα τα ταμπού, πέρα και πάνω από το ταμπού όλων των ταμπού, εκείνο της αιμομιξίας.

Δεν πρόκειται για παλινδρόμηση στη θέση του ζώου, αλλά για απαλλαγή από καθετί το απάνθρωπο. Μια παραβίαση του ταμπού της αιμομιξίας προκαλεί πάντα την ενίσχυσή του. Το ζήτημα είναι η υπέρβαση των όρων που έκαναν ιστορικά αναγκαίο το ταμπού και το Νόμο. Η ίδια αντίφαση Νόμος/Πόθος είναι παράγωγη μιας ακόμα θεμελιακότερης αντίφασης, εκείνης ανάμεσα στην εργασία και τον Πόθο. Είναι με την εργασία, όπως έδειξαν ο Μαρξ κι ο Ενγκελς, που έγινε το άλμα από το ζώο στον άνθρωπο κι ανακαλύφθηκε το ταμπού της αιμομιξίας. Είναι η εργασία κι οι ανάγκες της που βάζουν όρια και όρους στον Πόθο. Μόνο με την υπέρβαση της Εργασίας, τη μεταμόρφωσή της σε δημιουργική δραστηριότητα και την "ανάπτυξη μιας ολότητας πόθων", όπως το βλέπει ο Μαρξ στη Γερμανική Ιδεολογία (17), μόνο με τη λύση της αντίφασης Εργασίας/Πόθου λύνεται κι η αντίφαση Νόμου/Πόθου. ποιητική πρόβλεψη αυτής της διαλεκτικής, όπως μεταμορφώνονται και οι δύο αντίθετοι όροι της σχέσης, είναι το όραμα του Κόσμου-που-έρχεται, όπως παρουσιάζεται στον Ιούλιο Βερν στο "Μέγα Ανατολικό" κι όπου ο πλανήτης μας θα συντίθεται από "Ζώνες Προόδου" - δημιουργικής δραστηριότητας και "Ζώνες Παραδείσου" - απελευθερωμένου Ιμέρου.

ΙΙΙ

Κάπως έτσι ο αγαθότατος μα βαθύτατα πικραμένος Ανδρέας Εμπειρίκος, "ναυτικός εκ ναυτικών" της Ανδρου, διέσχισε με το μυθικό του υπερωκεάνιο τον Ωκεανό της Ιστορίας των ανθρώπινων βασάνων. Ετσι πορεύτηκε "πέραν από βαρειές καταθλίψεις που κυρίευαν τον ίδιον κατά καιρούς"(18), όπως μαρτυράει ο φίλος του Οδυσσέας Ελύτης.

Πόσο ταιριάζουν στον Εμπειρίκο τα λόγια του έσχατου Νίκου Καρούζου, λίγο πριν πεθάνει! Ερημος είμαι κι ανάβω λυχναράκι θλίψεως(19).

Επί σαράντα συναπτά έτη, μετά τα Κρώρα, ανάβει ξανά και ξανά ο Ανδρέας Εμπειρίκος το δικό του χαρμόσυνο λυχναράκι και βλέπει μέσα στο ζόφο των καιρών την ανταύγεια της αυγής. Μέσα στο λυκόφως το λυκαυγές. Το φως εκείνο του Ησαϊα που βλέπει, μετά το Αουσβιτς, κι ο Celan διαβάζοντας τον Meister Eckhart.

Τα τελευταία λόγια, στα εβραϊκά, είναι από τον Ησαϊα και διαβάζονται το προτελευταίο Σάββατο του εβραϊκού έτους, πριν τις τρομερές μέρες του Rosch Haschana και του Yom Kippur. "Φωτίζου φωτίζου Ιεροσαλήμ, ήκει γαρ σου το φως και η δόξα Κυρίου επί σε ανατέταλκεν"(21). Το λυκαυγές μέσα στο λυκόφως είναι ακριβώς το φως ιλαρόν που βλέπουν όσοι αξιώνονται "ελθόντες επί την ηλίου δύσιν, ιδόντες φως εσπερινόν". Το φωςτης εσπέρας δεν είναι το φως το ιλαρόν, καθώς το πρώτο είναι κτιστό και το δεύτερο άκτιστο. Το πρώτο είναι λυκόφως, το δεύτερο λυκαυγές. Αυτό είδε επί του καταστρώματος του "Μεγάλου Ανατολικού" και η Υβόννη του Εμπειρίκου: Το "υπαρκτόν αλλά μη ορατόν εις πολλούς το Μέγα Φως το Ακτιστον, το Μέγα Φως το Απιαστον, το εν μεγαλείω και δόξη καταυγάζον, το εις τους αιώνας άπιαστον, μα εκθαμβωτικά εις τους αιώνας των αιώνων ορατόν, μόνο εις όσους ευλογήθηκαν με την υψίστην Χάριν το Φως αυτό να ιδούν"(22) Kumi Ori.

22) Ο Μέγας Ανατολικός, ό.π., τόμος 1, σ. 108.

Ποιος είναι ο Παναγιώτης Βήχος;

Υπογράψτε ή δείτε το βιβλίο

 επισκεπτών μου

Επικοινωνία

Πρότεινε αυτήν την σελίδα 

σ' έναν φίλο

Γραφτείτε στην Mailing List 

για να ενημερώνεστε σε κάθε νέα ανανέωση

Στείλε άρθρο