|
Ο ψυχαναλυτής Εμπειρίκος
Ο Ανδρέας Εμπειρίκος δεν υπήρξε μόνο ο μέγας υπερρεαλιστής ποιητής που σημάδευσε με τα γραπτά του και τον οίστρο του την ελληνική λογοτεχνία του 20ου αιώνα. Ήταν ωσαύτως ο πρώτος ψυχαναλυτής που
εμφανίσθηκε στον ελλαδικό χώρο. Τις δύο τούτες δραστηριότητες του πνεύματος τις άσκησε παράλληλα' οι πάντες δε θεωρούν πως η ψυχανάλυση και ο υπερρεαλισμός απετέλεσαν τις θεμελιώδεις αναφορές του έργου του. Ας σημειωθεί πως ήταν την ίδια χρονιά, το 1935- 36, τέσσερα χρόνια αφ'ότου
είχε επιστρέψει στην Αθήνα από τις σπουδές του στην αλλοδαπή, που παρουσίασε την πρώτη του υπερρεαλιστική ποιητική συλλογή (την Υψικάμινο) και ξεκίνησε να εργάζεται ως αναλυτής.
Με την ψυχανάλυση φαίνεται ότι ήρθε σε επαφή το 1926, όταν σε ηλικία 25 ετών εγκαταστάθηκε στο Παρίσι ύστερα από τις σπουδές του στην Αθήνα, στην Λωζάννη και στο Λονδίνο. Ήταν η στιγμή που, σύμφωνα με τα γνωστά, ωρίμαζε εντός του η απόφαση να μην ακολουθήσει την
προδιαγεγραμμένη και αυτονόητη για ένα γόνο μεγάλης εφοπλιστικής οικογένειας πορεία ζωής που θα τον διαμόρφωνε σ' έναν αστό ασχολούμενο με τις επιχειρήσεις' ήταν ήδη ανοιχτός στα καλέσματα της ελευθερίας του νου, της ομορφιάς της ποιητικής δημιουργίας και στην γοητεία της
φροϋδικής περιπέτειας.
|
Φωτογραφία του Rene Laforgue με ιδιόχειρη αφιέρωση στον Α.Εμπειρίκο
|
Στο Παρίσι της εποχής εκείνης το υπερρεαλιστικό κίνημα ανθεί. Αλλά το 1926 είναι και η χρονιά που στην Γαλλία η ψυχανάλυση αποκτά επίσημο πρόσωπο, με την ίδρυση της Ψυχαναλυτικής Εταιρίας των Παρισίων, μέλους της Ψυχαναλυτικής Διεθνούς. Οι
εκπρόσωποι του γαλλικού υπερρεαλισμού έχουν ήδη από καιρό αγκαλιάσει τις φροϋδικές ιδέες θέτοντάς τες στην υπηρεσία της γραφής τους αλλά και της γενικότερης θεώρησης του κόσμου.
Ο νεαρός Ανδρέας γοητεύεται απ' όλο αυτό το κλίμα ιδεών και οδηγείται στο να ξεκινήσει προσωπική ψυχανάλυση με τον Ρενέ Λαφόργκ, ιδρυτικό μέλος της νεοσυσταθείσας εταιρίας, ανάλυση που θα διαρκέσει τρία χρόνια και που
αυτόχρημα μπορούμε να την θεωρήσουμε διδακτική. Παράλληλα με αυτήν, στην διάρκεια της παραμονής του στην πόλη του φωτός παρακολουθεί θεωρητικά και κλινικά μαθήματα, συμπληρώνοντας έτσι την ψυχαναλυτική του κατάρτιση με τους όρους που είπαν τότε την δημιουργία νέων αναλυτών. Για
την άσκηση του ψυχαναλυτικού επαγγέλματος από τον Ανδρέα Εμπειρίκο - που όπως είπαμε ξεκίνησε το 1935 - διαθέτουμε λιγοστές πληροφορίες, κυρίως από άτομα που ψυχαναλύθηκαν κοντά του. Η πρακτική του ακολουθούσε πιθανότατα τα κλασικά κλινικά πρότυπα της εποχής. Ευλόγως μπορεί να υποθέσει
κανείς - διότι δεν υπάρχουν σχετικές μαρτυρίες - ότι μέχρι την έναρξη του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου είχε τακτική ενημέρωση, και επαφές με Γάλλους συναδέλφους του κατά τα ετήσια ανελλιπή ταξίδια του στην Γαλλία.
Φαίνεται ωστόσο πως η προπολεμική Αθήνα, διακείμενη εχθρικά απέναντι στην ψυχανάλυση και τον Φρόιντ, και άρα καθόλου έτοιμη να αποδεχθεί μία πρωτοβουλία σαν αυτήν του Εμπειρίκου, αντέδρασε αρνητικά στην εγκατάστασή του ως
ψυχαναλυτή, όπως, αντιστοίχως και παραλλήλως, αρνητική ήταν εν πολλοίς και η υποδοχή που συνάντησε στο φιλολογικό περιβάλλον η εκ μέρους του εισαγωγή του υπερρεαλιστικού ύφους . Το γεγονός πως εργαζόταν θεραπευτικά ενώ δεν ήταν γιατρός σίγουρα συνέτεινε στην εχθρότητα με την οποία
αντιμετωπίστηκε όχι μόνον από τους ιατρικούς κύκλους της εποχής, αλλά και γενικότερα από τον κοινωνικό περίγυρο στον οποίο ανήκε φυσικά.
Ο Α.Εμπειρίκος στο Α΄Ψυχαναλυτικό Συνέδριo
|
Μετά το τέλος του πολέμου ο Ανδρέας Εμπειρίκος βρέθηκε, μαζί με άλλους δύο ψυχιάτρους ασχολούμενους με την ψυχανάλυση, στο επίκεντρο μίας απόπειρας να συσταθεί η πρώτη ελληνική ψυχαναλυτική εταιρία. Συγκεκριμένα το 1950 με πρωτοβουλία της συζύγου του Πρίγκιπα
Γεωργίου της Ελλάδος, Μαρίας Βοναπάρτη, η οποία είχε διατελέσει αναλυόμενη, φίλη και αρωγός του Φρόιντ, και παρέμενε ηγερία της ευρωπαϊκής ψυχανάλυσης, η Ελληνική Ψυχαναλυτική |
|
Ομάδα αποτελούμενη από τον Ανδρέα Εμπειρίκο, τον Γεώργιο Ζαβιτσιάνο και τον Δημήτριο Κουρέτα προτείνεται προς αναγνώριση στην Ψυχαναλυτική Εταιρία των Παρισίων.
Δεν είναι γνωστό για ποίους ακριβώς λόγους η προσπάθεια εκείνη δεν τελεσφόρησε και τα ελληνικά ψυχαναλυτικά πράγματα έμειναν ως είχαν, με συνέπεια την διατήρηση της ψυχαναλυτικής απλασίας στην Ελλάδα μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του '70, οπόταν
υπήρξε η πρώτη εμφάνιση θεσμικής οργάνωσης.
Από εκείνη τη βοναπαρτική επιχείρηση μας έμειναν ωστόσο δύο ψυχολογικά κείμενα του Εμπειρίκου. Το πρώτο είναι μιά άρτια έκθεση κλινικής περίπτωσης ασθενούς του με τίτλο "Μια περίπτωση ιδεοψυχαναγκαστικής νεύρωσης με πρόωρες εκσπερματίσεις",
η οποία δημοσιεύτηκε στην Revue Francaise de Psychanalyse τόμος XIV,αρ.3, 1950, μαζί με τα άρθρα των δύο άλλων Ελλήνων. (Η δημοσίευση εργασιών ως τεκμήριο της θεωρητικής τους κατάρτισης και της κλινικής τους πρακτικής ήταν αναγκαία προϋπόθεση για την ενσωμάτωσή τους στην γαλλική εταιρία).
|
Η Μαρία Βοναπάρτη(Φωτ. Α.Εμπειρίκος)
|
Όσον αφορά στο δεύτερο κείμενο, πρόκειται επίσης γιά έκθεση προσωπικής κλινικής περίπτωσης, η οποία, ημιτελής και αδημοσίευτη, φέρει τον τίλο "Μιά περίπτωση ασυνείδητης φιλοφοφυλίας" και
ευρέθη στα προσωπικά χαρτιά του ποιητή. Τα δύο αυτά κείμενα, ανέκδοτα στην ελληνική μέχρι τούδε, πρόκειται σύντομα να κυκλοφορήσουν από τις εκδόσεις "Αγρα".
|
|
Η ψυχαναλυτική καριέρα του ποιητή έληξε τον Απρίλιο του 1951, μετά από δεκαέξι χρόνια δουλειάς. Δεν είναι σαφές για ποίους λόγους ο Εμπειρίκος έβαλε τέλος στην άσκηση της ψυχαναλυτικής του λειτουργίας*
υπάρχουν έντονες φήμες που υπαινίσσονται αστυνομικές παρενοχλήσεις, μέχρι και ποινικές διώξεις εναντίον του, προκληθείσες από κάποιους που κατέδωσαν την πρακτική του ως ανήθικη ή μη δεοντολογική. Τίποτε όμως από αυτά δεν έχει εδραιωθεί με αξιοπιστία πάνω σε σαφή τεκμήρια.
|
|
|
Σχετικά με την απόπειρα επίσημης αναγνώρισης των πρώτων εκείνων Ελλήνων ψυχαναλυτών, τίθεται ένα εύλογο ερώτημα: Αναγκαία και υπέρτατη προϋπόθεση ήταν και τότε η προσωπική διδακτική ανάλυση των
υποψηφίων κοντά σε διδάσκοντα ψυχαναλυτή.
Αν αυτόν τον όρο πληρούσε φυσικά ο Εμπειρίκος χάρη στην ανάλυσή του με τον Λαφόργκ, το ίδιο δεν ίσχυε για τους Κουρέτα και Ζαβιτσιάνο. Ο Θ.Τζαβάρας που έχει μελετήσει διεξοδικά τον Ανδρέα Εμπειρίκο ψυχαναλυτή
και τα αρχεία του θεωρεί σχεδόν βέβαιο, στηριζόμενος σε έμμεσες και συγκλίνουσες μαρτυρίες, πως τούτος υπήρξε διδάσκων ψυχαναλυτής των άλλων δύο. Αυτό θα σήμαινε αυτομάτως πως ο Εμπειρίκος είναι όχι μόνον ο χρονικά πρώτος έλληνας ψυχαναλυτής, αλλά και ο αρχικός κρίκος της
γενεαλογικής αλυσίδας της ελληνικής ψυχαναλυτικής κοινότητας.
|
Αναδημοσίευση από Εθνικό κέντρο βιβλίου |
