Τελευταία ενημέρωση
26 Ιουν 2002
|
|
|
Θεσσαλονίκη 5-2-2002
Οι σλαβικές και οι βαλκανικές σπουδές στην Ελλάδα κατά τους τελευταίους χρόνους.
Η Ελληνική Πολιτεία, έπειτα από μακροχρόνια αβελτηρία, κατάλαβε ότι συμφέρει στη χώρα μας να καταγίνονται οι νέοι μας, παράλληλα με τα άλλα θέματα, και με ανθρωπιστικά ζητήματα, τα οποία αναφέρονται στα Βαλκάνια και στον κόσμο των Σλάβων. Γι' αυτό και εισήγαγε τις βαλκανικές και τις σλαβικές σπουδές σε όλα σχεδόν τα πανεπιστήμια της Ελλάδας. Ένα μικρό, όμως, τμήμα των Ελλήνων αναγνωστών γνωρίζει την πορεία των παραπάνω σπουδών. γι' αυτό, στο σύντομο αυτό άρθρο μας, θα προσπαθήσουμε να θίξουμε σε γενικές γραμμές το θέμα των βαλκανικών και των σλαβικών σπουδών στη χώρα μας κατά τους τελευταίους χρόνους, και κυρίως μετά το 1953 μετά την ίδρυση του Ιδρύματος Μελετών της Χερσονήσου του Αίμου (Ι.Μ.Χ.Α.) στη Θεσσαλονίκη.
Στην Ελλάδα το επιστημονικό ενδιαφέρον για την ιστορία και τον πολιτισμό των άλλων λαών της Χερσονήσου του Αίμου εκδηλώνεται νωρίς, ήδη από τον 18ο αιώνα. Υπήρχαν, βέβαια, και προηγουμένως ορισμένες σποραδικές και μεμονωμένες εκδηλώσεις, αλλά την παραπάνω εποχή της μεγάλης ανάπτυξης της ελληνικής παιδείας, οι μελέτες για τα Βαλκάνια αποκτούν κάποια ευρύτητα και εντάσσονται μέσα στα πλαίσια ενός γενικότερου ενδιαφέροντος. Ορισμένα από τα έργα, που γράφτηκαν τότε, παρέμεινα κλασικά και χρησίμευσαν σαν βασικά εγχειρίδια για την κατοπινή έρευνα. Πρέπει όμως να ομολογήσουμε ότι οι βαλκανικές και σλαβικές σπουδές στην Ελλάδα, κατά τον 18ο αιώνα, δεν ήταν ακόμη συστηματικές. τους έλειπε η συνοχή και η κατευθυντήρια γραμμή.
Μετά την Ελληνική Επανάσταση και τη δημιουργία του Ελληνικού Κράτους (1821 - 1830) διαπιστώνεται μια απότομη διακοπή του ενδιαφέροντος για τους άλλους βαλκανικούς λαούς. Το Ελληνικό Έθνος είχε ανάγκη από όλες τις πνευματικές του δυνάμεις, για να εδραιώσει την ελευθερία του, να διαμορφώσει το νέο Κράτος και να ικανοποιήσει τα άμεσα πνευματικά του ενδιαφέροντα. Έτσι, αναδιπλώθηκε στον εαυτό του και αναζήτησε μέσα από τη δική του ιστορία τα στοιχεία εκείνα που θα ενίσχυαν την εθνική του συνείδηση.
Οι βαλκανικές και οι σλαβικές σπουδές στην Ελλάδα άρχισαν να αναπτύσσονται συστηματικά μόνο μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο (1914 - 1918). Οι συνθήκες, που υπογράφτηκαν τότε, καθόρισαν οριστικά το εδαφικό καθεστώς των βαλκανικών κρατών. Οι λαοί της ΝΑ. Ευρώπης, απαλλαγμένοι πια από προκαταλήψεις, προσπαθούν να γνωριστούν καλύτερα και να αναπτύξουν περισσότερο τις οικονομικές, πολιτικές και πνευματικές τους σχέσεις. Όλες αυτές οι προσπάθειες είχαν για στόχο τη «Βαλκανική Ένωση», που ήταν μια κίνηση παράλληλη με την ιδέα της «Ευρωπαϊκής Ενώσεως». Ψυχή της διαβαλκανικής κίνησης στην Ελλάδα ήταν ο μεγάλος πολιτικός Αλέξανδρος Παπαναστασίου, ο οποίος και πρότεινε στα 1926 να ιδρυθεί στο νεοσυσταθέν Πανεπιστήμιο της Θεσσαλονίκης έδρα της Ιστορίας των Λαών της Χερσονήσου του Αίμου. Την έδρα κατέλαβε ο σπουδαίος καθηγητής Μιχαήλ Λάσκαρης, ο οποίος υπήρξε ο κύριος εκπρόσωπος και θεμελιωτής των βαλκανικών και σλαβικών σπουδών στη χώρα μας.
Η λαίλαπα όμως του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, που τόσες συμφορές σκόρπισε στην ανθρωπότητα, ανέκοψε απότομα την ανοδική πορεία των σπουδών αυτών και διέλυσε κάθε όραμα για την ένωση των βαλκανικών λαών. Στην Ελλάδα, κυρίως, όπου η συμφορά παρατάθηκε ως το 1950 περίπου με την τραγωδία του εμφυλίου πολέμου, οι συνθήκες κάθε άλλο παρά ευνοούσαν την ανάπτυξη των βαλκανικών και σλαβικών σπουδών. Οι λιγοστές μελέτες, που κατά τύχη δημοσιεύτηκαν τότε, είχαν μάλλον εχθρικό χαρακτήρα.
Στην δεκαετία όμως του 1950 τα πράγματα αλλάζουν ριζικά. Η Ελλάδα είχε πια ανάγκη από εσωτερική γαλήνη και σχέσεις «καλής γειτονίας». Έτσι, το ενδιαφέρον για τη γνώση των γειτονικών λαών αναζωπυρώνεται και οι βαλκανικές σπουδές παίρνουν νέα θέση, αποκτούν ευρύτητα και συνοχή και μπαίνουν σε νέα βάση με διεθνή χαρακτήρα.
Ως κέντρο των βαλκανικών και των σλαβικών σπουδών στους χρόνους μας αναδείχτηκε η Θεσσαλονίκη. Στην πόλη αυτή ιδρύθηκε, όπως ήδη αναφέραμε, το έτος 1953 το «Ίδρυμα Μελετών Χερσονήσου το Αίμου», που μας είναι περισσότερο γνωστό με τα αρχικά του «Ι.Μ.Χ.Α.» και που αποτελεί το πρώτο σημαντικό βήμα για τη συστηματική καλλιέργεια των παραπάνω σπουδών. στα 70 περίπου χρόνια της ζωής του, το Ίδρυμα αυτό εκπλήρωσε ικανοποιητικά την αποστολή του με τη συγκρότηση ειδικής βιβλιοθήκης, που είναι η μοναδική στην Ελλάδα, με τις αυτοτελείς εκδόσεις του, που ξεπερνούν τις 300, με το περιοδικό του όργανο «Balkan Studies », που έχει αναγνωριστεί διεθνώς, με την ετήσια έκδοση της «Βαλκανικής Βιβλιογραφίας», που έκανε γνωστά στους Έλληνες επιστήμονες τα πορίσματα της έρευνας των γειτονικών λαών, καθώς και με την ίδρυση Σχολής για τη διδασκαλία των βαλκανικών γλωσσών και της ρωσικής. Ως συμπλήρωμα του Ι.Μ.Χ.Α., και κυρίως στον τομέα των σλαβικών σπουδών, μπορεί να θεωρηθεί η «Ελληνική Εταιρεία Σλαβικών Μελετών», που ιδρύθηκε επίσης στη Θεσσαλονίκη το έτος 1975 με πρωτοβουλία του γνωστού σλαβολόγου καθηγητή κ. Αντώνιου - Αιμίλιου Ταχιάου.
Παράλληλα με τη Θεσσαλονίκη, ανάλογη δραστηριότητα, όχι όμως τόσο σημαντική, παρατηρείται και στα αντίστοιχα ιδρύματα της Αθήνας. Συγκεκριμένα, στην «Ελληνική Επιτροπή Σπουδών Ν.Α. Ευρώπης», η οποία ιδρύθηκε το 1963 ως παράρτημα της «Διεθνούς Ενώσεως Σπουδών Ν.Α. Ευρώπης», στην Εταιρεία Βυζαντινών Σπουδών, καθώς και στο «Κέντρο Ερεύνης του Μεσαιωνικού και του Νέου Ελληνισμού της Ακαδημίας Αθηνών». Τελειώνοντας το σύντομο άρθρο μας, θα θέλαμε να τονίσουμε ότι διδασκαλία της Ιστορίας των Βαλκανικών Λαών, εκτός από τα τμήματα της Ιστορίας και Αρχαιολογίας των Φιλοσοφικών Σχολών, διδάσκεται και στον Τομέα της Ιστορίας των Σλαβικών Εκκλησιών του Πανεπιστημίου της Θεσσαλονίκης.
Αδριανός Α. Παπαδριανός
Φιλόλογος - Ιστορικός
Το άρθρο αυτό δημοσιεύτηκε στην Καθημερινή 17/3/2002