Μελωδίες κατά της παγκοσμιοποίησης

ΜΙΧΑΛΗΣ ΠΑΠΑΜΑΚΑΡΙΟΣ

Oταν βλέπεις πώς κυβερνιέται ο κόσμος, το συναίσθημα που βγαίνει δεν είναι λύπη, είναι οργή. Βλέπω πολλούς ανθρώπους στα ταξίδια μου, η αντίδραση όλων είναι η οργή. Υπάρχει ο δικτάτορας της οικονομίας που κάνει τα πράγματα ακόμα πιο δύσκολα για τους ανθρώπους. Είναι ένα είδος άγριας οικονομικής πολιτικής που δυσκολεύει τα πράγματα για την πλειοψηφία. Το πρόβλημα είναι τι να κάνεις με την οργή. Μπορείς να διοχετεύσεις την οργή στη βία με αρνητικό τρόπο. Και υπάρχει και ένα πολύ στενό μονοπάτι που διοχετεύει την οργή σε θετικές πράξεις. Ένα τραγούδι μου που μιλάει γι αυτό είναι το Lagrimas de oro (Χρυσά δάκρυα). Μανού Τσάο.

Ας οικοδομήσουμε ένα νέο κίνημα, τραγουδά το συγκρότημα οι The (International) Noise Conspiracy στο χαρακτηριστικό τους κομμάτι New morning, changing weather (Nέα αυγή, ο καιρός αλλάζει). Αυτό το συγκρότημα από τη Σουηδία των περσινών οδομαχιών του Γκέτεμποργκ αποτελεί τον ορισμό του αντικαπιταλιστικού ροκ. Η περσινή τους κυκλοφορία A new morning, πέραν του ότι περιέχει το δικό τους μανιφέστο κατά της παγκοσμιοποίησης, έχει και μια καινοτομία. Tα τραγούδια τους προλογίζονται από γραπτά των Τσόμσκι, Μπουρντιέ, Μαρξ, Μαλατέστα κ.ά. και τελειώνουν με βιβλιογραφία (!) ανάλογα με το θέμα στο οποίο αναφέρονται. Συγκρότημα που αρκετοί είχαμε την τύχη να συναντήσουμε πρόσφατα στην εμφάνισή του στην Αθήνα, μια και οι συναυλίες τους μετατρέπονται σε νύχτες κατά της παγκοσμιοποίησης του καπιταλισμού. Βέβαια, θα ήταν αδικία να μη σταθεί κανείς στο σημαντικότερο συγκρότημα - «προπομπό» αυτού του ρεύματος στο ροκ, του Rage Against The Maschine, οι οποίοι (τι ειρωνεία, σε αυτήν τη φάση) αποχαιρέτησαν την ενεργό δράση με τον πιο πολιτικό τους δίσκο (Renegades, 2000), στον οποίο επιλέγουν να διασκευάσουν κλασικά πολιτικοποιημένα τραγούδια περασμένων δεκαετιών.

Η μουσική κολεκτίβα των Chumbawamba είναι αδιαμφισβήτητα ένα από τα χαρακτηριστικότερα σχήματα πολιτικοποιημένης έκφρασης. Εν έτει 2000 έβαλαν (στιχουργικά) σε ένα Κονκόρντ (ξέρετε, σαν και αυτό που έπεσε πρόπερσι) την αφρόκρεμα της κυρίαρχης πολιτικής και τους έστειλαν για μια ανάλογη ...βόλτα (Passenger list for doomed flight 1721 - Λίστα επιβατών για την καταδικασμένη πτήση 1721). Βέβαια, οι Chumbawamba μπορούν να θεωρηθούν βετεράνοι, μια και πριν από χρόνια είχαν γράψει τον αντιφασιστικό ύμνο Enough is enough. Πρόσφατα, έβαλαν τους οπαδούς τους σε έντονη διαμάχη δίνοντας τραγούδια τους στη διαφημιστική καμπάνια της Τζένεραλ Μότορς έναντι του ποσού των έξι εκατομμυρίων δολαρίων, τα οποία και δώρισαν στα εργατικά σωματεία της εταιρείας και σε οργανώσεις κατά της παγκοσμιοποίησης.

Ανάλογης σταθερότητας απόψεων είναι και οι Ουαλοί Manic Street Preachers. Ο τελευταίος τους δίσκος, Know your enemy (Μάθε τον εχθρό σου), του 2001, περιέχει μια σειρά από αριστερά και αντιπολεμικά τραγούδια και η επιλογή τους να τον πρωτοπαρουσιάσουν στην Αβάνα, παρουσία του Κάστρο, οπωσδήποτε για λόγους ουσίας αλλά και συμβολισμού, καταγράφτηκε στις σημαντικότερες στιγμές της ροκ συναυλιακής γραφής.

Η ριζοσπαστικοποίηση που γεννιέται δεν αφήνει ούτε τα κλαμπ ανεπηρέαστα. Οι Primal Scream, ένα από τα κατεξοχήν κλαμπ γκρουπ της βρετανικής σκηνής, δημιούργησαν το Exterminator (2000), το οποίο αποτελεί μια σαφή καταγγελία των βομβαρδισμών του ΝΑΤΟ στη Σερβία. Μάλιστα, φροντίζουν να διαλύσουν τις υποθέσεις περί συγκυρίας προλογίζοντας το νέο δίσκο τους, που θα βγει το ερχόμενο καλοκαίρι, με την κυκλοφορία σε μορφή cd single του τραγουδιού Bomb the Pentagon (Bομβαρδίστε το Πεντάγωνο), το οποίο έχει απαγορευθεί ήδη στις ΗΠΑ άσχετα εάν οι ίδιοι ορκίζονται ότι το ηχογράφησαν πριν τις 11 Σεπτέμβρη. Από κοντά και οι Λονδρέζοι Clinton και Cornershop. Τόσο οι μεν όσο και οι δε θέτουν τη μουσική τους στην υπηρεσία της προσπάθειας να πολιτικοποιηθεί το κοινό των κλαμπ...

Οι Asia Dub Foundation, ινδοί μετανάστες τρίτης γενιάς στην Αγγλία, τόσο με το Rafis revenge του 1998 όσο και με το Community music του 2000, δίνουν το δικό τους δείγμα. Κορυφαίες στιγμές τα Free satpal ram και Collective mode αντίστοιχα. (Σημειωτέον, παίζουν το ερχόμενο Σαββάτο στο WOMAD.)

Έξω από το χορό δεν μένουν ούτε συγκροτήματα υπεράνω πάσης πολιτικής υποψίας, μέχρι πρότινος τουλάχιστον. Οι Placebo αναφέρονται στην επανάσταση στον προηγούμενο δίσκο τους (Black market music) με το Spite & Malice, στο οποίο ξεσηκώνουν ένα παλιό τσιτάτο των Μαύρων Πανθήρων. Ο μέντορας της σκηνής του Μπρίστολ και του τριπ - χοπ, Tricky, βάζει και αυτός λίγη επανάσταση στη μουσική του (Blowback, 2001). Ροκ, νταμπ, χιπ - χοπ, τριπ - χοπ, ελεκτρόνικα, όλα συνθέτουν τον ηχητικό καμβά αυτής της στροφής. Ακόμη και καθαρόαιμη χορευτική αισθητική, όπως η περίπτωση των Faithless, των οποίων «ο θεός είναι dj», αλλά το εξώφυλλο του Outrospective (2001) κοσμούν οι οδομαχίες της Πράγας και οι ίδιοι δηλώνουν γοητευμένοι από το κίνημα κατά της παγκοσμιοποίησης... Οι Up, Bustle & Out, μια κολεκτίβα μουσικών, παραγωγών και djs, κυκλοφορούν το Rebel radio εξ ολοκλήρου αφιερωμένο στην Κούβα, στο εσώφυλλο του οποίου συνθέτουν φωτογραφίες του Τσε και των ανταρτών συντρόφων του.

Εκεί που έχει γίνει πραγματική έκρηξη τα τελευταία χρόνια (αυτό ας το λάβουν υπόψη τους όσοι και όσες πρόκειται να πάνε στη διεθνή διαδήλωση της Σεβίλλης) είναι στις μουσικές σκηνές της ιβηρικής χερσονήσου, της Γαλλίας και της Λατινικής Αμερικής. Αυτού του μαζικού ρεύματος κορυφαίος «εκπρόσωπος» είναι ο Μανού Τσάο. Ένα γοητευτικό, πολύχρωμο και «έξω καρδιά» μείγμα από λάτιν, πανκ, ροκ, σκα, ρέγκε είναι η βάση πάνω στην οποία μια πλειάδα συγκροτημάτων συνθέτει τις αντικαπιταλιστικές, αντιεξουσιαστικές, αντιρατσιστικές και κατά της παγκοσμιοποίησης αναφορές του. Ξεχωρίζουν οι Ισπανοί Macaco, με τις συχνές αναφορές τους στην επανάσταση, οι Ska-P, των οποίων τα εσώφυλλα των δίσκων και οι αφίσες των συναυλιών διανθίζονται από συνθήματα κατά των πλουσίων και υπέρ της αλληλεγγύης των εργατών, οι King Mafrudi, που διασκευάζουν το Hasta siempre, οι επίσης Ισπανοί Motives, που στις μέρες μας διασκευάζουν τραγούδια του ισπανικού εμφυλίου, οι King Chango από τη Βενεζουέλα, οι Μεξικάνοι Los de Abajo (Οι από τα κάτω), οι Κουβανοί χιπ - χόπερ Orishas και οι Ισπανοί Control Machete.

Το ζήτημα δεν έχει να κάνει μόνο με το τι λένε στα τραγούδια τους όλοι οι προηγούμενοι αλλά και με το τι κάνουν εκτός μουσικής. Για παράδειγμα, ο Μανού Τσάο στο παρελθόν έχει τραγουδήσει και «χειρότερα», αν θυμηθούμε ότι επί Mano Negra, με το Rebel spell, καλούσε σε ένοπλο αντάρτικο και ότι η περιοδεία των Mano Negra το 1992 στη Λατινική Αμερική είχε το χαρακτήρα καταγγελίας των διεφθαρμένων κυβερνήσεων της ηπείρου. Σήμερα όμως η συμμετοχή του (όπως και αρκετών άλλων) στις κινητοποιήσεις κατά της παγκοσμιοποίησης και η επιλογή του να συμπεριλάβει στο Cladestino σημεία από τους λόγους του σαμπ-κομαντάτε Μάρκος χρωματίζουν χαρακτηριστικά τη στάση του. Τα ίδια μπορεί κάποιος να πει για την καμπάνια που έκαναν οι Rage Against The Machine για την απελευθέρωση του Μουμία Αμπού Τζαμάλ.

Εντός συνόρων εμφανίζεται μια σχετική υστέρηση, που κατά πολλούς ίσως και να οφείλεται στη συνήθη διαφορά φάσης με την οποία η ελληνική κοινωνία δέχεται τις διεθνείς τάσεις και εξελίξεις. Στη χώρα μας ακόμη οι μουσικοί και οι τραγουδοποιοί «συγκρατούνται»... Σε αυτό οπωσδήποτε έχει παίξει ρόλο και η ποιότητα και το βάθος της οργανικής σύνδεσης του ελληνικού κινήματος με το διεθνές κίνημα κατά της παγκοσμιοποίησης. Στην Ελλάδα συν τοις άλλοις υπάρχει και για αρκετούς μια αρνητική εμπειρία από τα κομματικά φεστιβάλ των πολιτικών νεολαιών, τα οποία, πέρα από την αρχική τους δυναμική και τη στήριξη μιας ολόκληρης γενιάς μουσικών και τραγουδοποιών από μέρους τους, άρχισαν να φέρνουν κάτι από επανάληψη συν την ολοένα και διαφαινόμενη χρήση των καλλιτεχνών ως το απαραίτητο μαζικό άλλοθι σε μια κατά τα άλλα καθαρά κομματική διαδικασία. Κατάσταση που σε συνδυασμό και με άλλους παράγοντες απομάκρυνε ανθρώπους.

Ωστόσο, «κάτι υπάρχει στον αέρα» περισσότερο από κάθε άλλη φορά και αυτό φαίνεται από τις Τρύπιες Σημαίες του Χάρη και του Πάνου, το Τίποτα δεν χάθηκε του Μάλαμα, τις Μέρες αδέσποτες των Συνήθων Υπόπτων, τον Τσε που ...περιδιαβαίνει τη Νέα Υόρκη, της Μαρίας Δημητριάδη, τη Σημαία φλεγόμενη του Ζερβουδάκη. Πολύ περισσότερο φαίνεται στην Πρεμιέρα, το Θα θελα να μουν και το Τραγούδα και γέλα (Στον καιρό του αλλόκοτου φόβου, 2001) των Active Member, στο Ραντεβού στη Θεσσαλονίκη που μας κλείνουν οι Brigada και στην Κόκκινη Αρμάδα (σχήμα που αποτελούν τα μέλη των Active Member και μέλη άλλων λόου - μπαπ συγκροτημάτων και θα παίζει αποκλειστικά αυτό που οι ίδιοι εννοούν πολιτικό τραγούδι) της Freestyle, όπως και σε τραγούδια των Earthbound. Αυτό το «κάτι ?στον αέρα» θα το έχουν συναντήσει αρκετοί στις συναυλίες του λόου - μπαπ, των Deus X Machina, αλλά και του Μάλαμα, του Πασχαλίδη, του Θηβαίου και του Βασίλη Παπακωνταντίνου. Το χαρακτηριστικότερο όμως παράδειγμα, δίχως άλλο, αποτέλεσαν οι δύο μεγάλες συναυλίες για τον Οτσαλάν και τη Σερβία, από τις οποίες πέρασε σχεδόν όλη η αφρόκρεμα των ελλήνων καλλιτεχνών και της σύγχρονης νεολαιίστικης κουλτούρας.

Εικόνα σου είμαι κοινωνία
και σου μοιάζω

Πώς στέκεται η μουσική βιομηχανία απέναντι σε αυτά τα φαινόμενα; Προς το παρόν, αν εξαιρέσει κανείς κάποιες ακραίες περιπτώσεις, μάλλον προσπαθεί να συμβαδίσει με τις νέες τάσεις, μια και από αυτές μπορεί να βγάζει κέρδη, σε μια έτσι κι αλλιώς περίοδο κρίσης.

Κατά τα άλλα, δείχνει εμπιστοσύνη στους μηχανισμούς εξουσίας της απέναντι στους μουσικούς και μάλλον περιμένει από τα κινήματα να «ξεφουσκώσουν», αφήνοντας κατά κάποιο τρόπο ακάλυπτους τους μουσικούς που τα αγκάλιασαν, οπότε και αυτοί θα επιστρέψουν στα γνωστά... Βέβαια, σε περίπτωση που τα πράγματα δεν πάρουν την τροπή που θα ήθελε, θα πάρει τα μέτρα της χωρίς καμία αμφιβολία. Ας μην ξεχνάμε το πρόσφατο περιστατικό με τη λίστα του Clear Channel, όπου με αφορμή το εθνικό πένθος των ΗΠΑ μετά τις 11 Σεπτέμβρη απαγορεύτηκε ακόμη και το Its a wonderful world.

Τα χιλιάδες συντονισμένα βήματα αντρών και γυναικών, νεολαίας και εργαζομένων από το Σιάτλ και το Τορόντο, το Γκέτεμποργκ, τη Γένοβα και τις Βρυξέλλες, τη Βενεζουέλα και τη Βαρκελώνη, οι υψωμένες γροθιές των ιθαγενών της Τσιάπας και των νέων Παλαιστίνιων της δεύτερης Ιντιφάντα συνεγείρουν συνειδήσεις σε όλο τον κόσμο πια. Γι αυτό και οι Μπλερ, Μπους, Μπερλουσκόνι, Σρέντερ, Πρόντι και Σία ασχολούνται μαζί τους, απειλώντας και βρίζοντας βέβαια. Η δική μας εργατική άνοιξη των διαδηλώσεων κατά της διαβόητης ασφαλιστικής μεταρρύθμισης προσγειώνει τους πάντες στην πραγματικότητα των αδιεξόδων της ανεργίας, της εργασιακής ανασφάλειας και των φαινομένων νέας φτώχειας.

Η μετά την 11η Σεπτέμβρη κήρυξη του πολέμου απροσδιόριστης διάρκειας από τον Μπους και το ΝΑΤΟ αυξάνει τους προβληματισμούς και τα ερωτήματα για το μέλλον της ανθρωπότητας. Μιας ανθρωπότητας που πριν λίγα χρόνια της είχαν υποσχεθεί παγκόσμια ειρήνη και ευημερία. Αυτή η στροφή ανθρώπων σε όλα τα μήκη και τα πλάτη του πλανήτη, η αυξανόμενη αντίσταση λαών και κινημάτων είναι που προκαλεί και τη στροφή στη μουσική. Οι μουσικοί και οι καλλιτέχνες, γενικότερα ως ευαίσθητοι δέκτες των μηνυμάτων της κοινωνίας, δίνουν το δικό τους στίγμα σε αυτήν τη νέα περίοδο.

Το αν βέβαια αυτή η στροφή των μουσικών είναι ειλικρινής ή ένα ακόμη κόλπο του μάρκετινγκ και του προμόσιον είναι ένα ερώτημα. Ένα ερώτημα που δεν θα πρέπει να αφήσουμε να απαντηθεί από το χρόνο και τα πράγματα, γενικά και αόριστα, αλλά να συμβάλουμε έτσι ώστε αυτή η νέα υπό διαμόρφωση σχέση που αναπτύσσεται πλέον μεταξύ των μουσικών σκηνών και του κινήματος να γίνει μόνιμη και διαρκής.

Όρος γι αυτό από τη μεριά της ριζοσπαστικής Αριστεράς είναι η μη αντιμετώπιση αυτού του δυναμικού ως του αναγκαίου «πολιτιστικού άλατος» των συγκεντρώσεων και των διαδηλώσεων, αλλά ως ενός ισότιμου τμήματος που μπορεί και πρέπει να παίξει ρόλο στη διαμόρφωση ενός αντικαπιταλιστικού κινήματος και μετώπου τόσο με την τέχνη του όσο και με τη γενικότερη στάση του. Δυστυχώς, σήμερα βρισκόμαστε πολύ μακριά από μια τέτοια προσέγγιση...

Από την άλλη μεριά, όμως, αυτή η διαφαινόμενη στροφή των συνθετών και τραγουδοποιών μας, από διάφορες καλλιτεχνίζουσες και δημοσιοσχετίζουσες παγίδες (στις οποίες αρκετοί πέφτουν), στα καυτά κοινωνικά προβλήματα και στα πράγματα που απασχολούν τον κόσμο, και ιδιαίτερα τη νεολαία, ίσως να μπορέσει να βγάλει την ελληνική μουσική από τη συνθετική κρίση που πολλοί περιγράφουν αλλά λίγοι τολμούν να αναζητήσουν την υπέρβασή της.

Τα ραντεβού, λοιπόν, για όλους είναι μπροστά μας... «Δεν θα με πιάσει φοβέρα και δεν με νοιάζει το τίμημα, θα γίνω μήνυμα σε αυτό που λένε κίνημα και θα μαι εκεί μέσα στη φασαρία, ραντεβού στη Σαλονίκη το 2003»

Eφημερίδα ΠΡΙΝ 9 Ιουνίου 2002