|
Αρχείο
|
Κατερίνα Μάτσα
Η ΚΡΙΣΗ ΤΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ
ΣΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΗΣ ΟΨΙΜΗΣ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗΣ
Επιστημολογικά και άλλα ζητήματα
(B
΄ Μέρος)
Η κρίση της Ιατρικής
(
Mέρος 2ο)
Στην περίοδο της χρηματιστηριακής παγκοσμιοποίησης, στις τελευταίες δεκαετίες του 20ου αιώνα, οι δραματικές αλλαγές που συντελούνται στο χώρο της Υγείας μέσα από
την κυριαρχία της Διαχείρισης της Περίθαλψης (
managed
Care
) μεταβάλλουν και τον ίδιο το χαρακτήρα της Ιατρικής.17
Έτσι, από την Ιατρική της ασθένειας, της εποχής της νεωτερικότητας (18ος, 19ος μέχρι αρχές 20ου αιώνα) και διαμέσου της Ιατρικής
της Υγείας, της μεταπολεμικής εποχής του κεϋνσιανού κράτους πρόνοιας, έχουμε περάσει σήμερα σε μια Ιατρική που χαρακτηρίζεται από την αντίληψη της «διαχείρισης της βλάβης». Όπως αναλύει ο Σ. Μιχαήλ στο κείμενό του «Εξουσία και Υγεία»17
μπορούμε να διακρίνουμε τρία επιστημολογικά μοντέλα της Ιατρικής της νεωτερικότητας. Το πρώτο, στην αυγή του καπιταλισμού, εποχή της εκβιομηχάνισης, είναι το μοντέλο της Ιατρικής της ασθένειας, όπου η Ιατρική αποβλέπει βασικά στην ίαση
της ασθένειας του πάσχοντος ατόμου, με κύριο στόχο την αναπαραγωγή της εργατικής του δύναμης. Αυτή η Ιατρική θεμελιώνεται στη διάκριση παθολογικού – φυσιολογικού, ενώ η προσέγγιση της ασθένειας γίνεται μέσα από την αναζήτηση της αιτίας της στη βάση της λογικής αιτίου – αιτιατού.
Μετά το 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο, η ανασυγκρότηση του καπιταλιστικού κόσμου με βάση το κεϋνσιανό οικοδόμημα του
Bretton
Woods
και η εγκαθίδρυση του Κράτους Πρόνοιας στη Βρετανία, σημαδεύουν τη μετάβαση στο νέο μοντέλο της Ιατρικής, την Ιατρική της Υγείας. Τώρα πια η προσοχή εστιάζεται στο φυσιολογικό, το υγιές. Ως Υγεία ορίζεται η πλήρης
βιοψυχοκοινωνική ευεξία, ή αλλιώς η αρμονική λειτουργία ενός οργανισμού προσαρμοσμένου στο περιβάλλον, ενώ αναζητούνται οι παράγοντες που θέτουν σε κίνδυνο (
risk
factors
) αυτήν την προσαρμογή.
Στην εποχή της παγκοσμιοποίησης πάνω στα συντρίμια της μεταπολεμικής άνθησης, διαμορφώνεται το μοντέλο της Ιατρικής της διαχείρισης της βλάβης
που παίρνει τη θέση της Ιατρικής της Υγείας της προηγούμενης περιόδου.
Η μη υγιής, η διαταραγμένη συμπεριφορά, είναι εκείνη που βλάπτει στον ένα ή τον άλλο βαθμό το άτομο και το κοινωνικό περιβάλλον, αποτελεί μια μορφή διαταραχής, και η
αντιμετώπισή της αποβλέπει στη μείωση αυτής της βλάβης (
harm
reduction
)
. Σ’ αυτήν ακριβώς τη λογική εντάσσονται τα προγράμματα συντήρησης της εξάρτησης, μέσα από τη νόμιμη χορήγηση μεθαδόνης, ναλτρεξόνης, βουπρενορφίνης σε τοξικομανείς. Γι’ αυτό επιβάλλεται τόσο προκλητικά αυτή η πολιτική σε ευρωπαϊκή κλίμακα και
στη χώρα μας. Κύριο μέλημα του συστήματος στα πλαίσια της ανάγκης διατήρησης της ομοιόστασής του είναι η εξασφάλιση των όρων «προσαρμογής» του ασθενούς στην κατάσταση που αντιμετωπίζει με το ελάχιστο δυνατό κόστος, για τον ίδιο και για την κοινωνία.
Οι νέες τεχνολογίες της Υγείας έρχονται να υπηρετήσουν αυτόν ακριβώς το στόχο. Η «Ιατρική για το Κέρδος» της εποχής της ύστερης παγκοσμιοποίησης δεν αποτελεί απλά και
μόνο την ανατροπή του κεϋνσιανού μεταπολεμικού μοντέλου αλλά την άρνηση όλης της Κλινικής Ιατρικής της νεωτερικότητας. Η κεϋνσιανή πολιτική των κοινωνικών παροχών και του Κράτους Πρόνοιας, στα πλαίσια της οποίας αναπτύχθηκε η «Ιατρική της Υγείας», επιβλήθηκε κατά την περίοδο που
ακολούθησε το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο και τις συμφωνίες του
Bretton
Woods
για την ανασυγκρότηση του καπιταλιστικού κόσμου και την άνθηση του. Ως κρατική πολιτική δεν ήταν παρά μια μορφή ανταπόκρισης στο αίτημα του κοινωνικού σώματος, που εκφραζόταν επιτακτικά από το εργατικό κίνημα, για την εξασφάλιση των όρων
καλύτερης Υγείας για όλο τον πληθυσμό.
Σήμερα, εποχή της εξάντλησης της χρηματιστηριακής παγκοσμιοποίησης, η κοινωνική και οικονομική κρίση με τις δραματικές διαστάσεις που έχει πάρει, δεν αφήνει περιθώρια
αναβίωσης κεϋνσιανών πολιτικών οποιουδήποτε τύπου, έστω και σε επιμέρους τομείς. Οι ανάγκες της οικονομίας της Υγείας, σήμερα, υπαγορεύουν βασικά νεοφιλελεύθερες πολιτικές, έστω κι αν είναι εμφανής σε όλα τα επίπεδα, η εξάντληση και η χρεωκοπία τους.
Μ’ αυτούς τους όρους πραγματοποιούνται οι βαθιές αλλαγές του χαρακτήρα όλης της Ιατρικής που σημαδεύουν το θάνατο της Κλινικής Ιατρικής, όπως ασκούνταν κατά την
περίοδο της εφαρμογής κεϋνσιανών μοντέλων. Απ’ το προηγούμενο μοντέλο η σημερινή Ιατρική διατήρησε δύο βασικά στοιχεία: την ενσωμάτωση της Ιατρικής στη μακροοικονομία και τη στρατηγική αρχή της Υγείας ως προσαρμογή στο βιο – ψυχο – κοινωνικό περιβάλλον. Η αντιμετώπιση του ασθενούς
σήμερα διέπεται από τη λογική όχι της ριζικής ίασης της νόσου αλλά της καλύτερης δυνατής προσαρμογής του ασθενούς στην κατάστασή του, στην αποτελεσματικότερη και με το μικρότερο δυνατό κόστος διαχείρισή της. Αυτή η λογική διαμορφώνει μια νέα κατάσταση μεταβάλλοντας ποιοτικά το
χαρακτήρα της σχέσης του ασθενούς με το θεραπευτή του (είτε είναι γιατρός είτε όχι).
Όπως αναλύει ο
Michel
Foucault
13
η Ιατρική της νεωτερικότητας γεννιέται μέσα από μια ρήξη με την προνεωτερική Ιατρική και σημαδεύεται από τη γέννηση της Κλινικής και την ανάπτυξη της σχέσης θεραπευτή – θεραπευόμενου, όπως τη γνωρίζαμε μέχρι τώρα. Η σύγχρονη Ιατρική που
παίρνει, όπως είπαμε, το χαρακτήρα της Διαχείρισης της περίθαλψης σημαδεύεται από το θάνατο της Κλινικής και το τέλος της παραδοσιακής σχέσης θεραπευτή – θεραπευόμενου. Δεν είναι πια ο γιατρός που φέρει την ευθύνη της ιατρικής φροντίδας τους ασθενούς, γιατί η σχέση γιατρού – ασθενούς
διαμεσολαβείται από τις βιομηχανίες της Υγείας και τους
managers
. Τη θέση της παραδοσιακής σχέσης ασθενούς – ιατρού – νοσοκομείου ή ειδικής μονάδας, παίρνουν πια οι σχέσεις ανάμεσα σε αγοραστές και πωλητές υπηρεσιών υγείας, ανάμεσα σε εταιρείες ή συγκροτήματα εταιρειών και ιδιωτικούς, ασφαλιστικούς φορείς.
Μέσα απ’ όλες αυτές τις διαμεσολαβήσεις, οικονομικής, κατά κύριο λόγο, φύσης, ο ίδιος ο ασθενής, το υποκείμενο της οδύνης, μετατρέπεται σε αντικείμενο εκμετάλλευσης και η ανταπόκριση στο αίτημα θεραπείας του καθορίζεται από το «τυφλό χέρι της αγορά», από κέντρα που βρίσκονται έξω απ’ το
θεραπευτικό πλαίσιο, λειτουργούν στη βάση των νόμων της αγοράς και είναι ξένα και συχνά σε σύγκρουση με τις ανάγκες του «θεραπεύειν». Η ίδια η θεραπευτική σχέση αλλάζει ποιότητα αναγόμενη τελικά στη σχέση συμπτώματος – φαρμάκου και με το θεραπευτή να περιορίζεται στο ρόλο του
συνταγογράφου κάποιων φαρμάκων που συνήθως είναι «νέας γενιάς» και πανάκριβα και πληρώνονται απ’ την τσέπη του ίδιου του ασθενούς.
Στην εποχή μας η Ιατρική εισβάλει βίαια στην καθημερινή μας ζωή και σε κάθε πτυχή της επηρρεάζοντάς την καθοριστικά. Προσεγγίζοντας με τη δική της λογική – τη λογική
του βιολογικού αναγωγισμού – κάθε έκφανση της συμπεριφοράς μας καταλήγει να ιατρικοποιήσει - - βιολογικοποιώντας - την ανθρώπινη ύπαρξη αλλά και το κοινωνικό σώμα στο σύνολό του. Η αναζήτηση των αιτίων της επιθετικότητας, της αυτοκτονικότητας ακόμα και της
κοινωνικότητας, της θρησκευτικότητας και της ομοφυλοφιλίας σε νευρομυϊκές συνάψεις και γονίδια μπορεί να φορά το μανδύα της επιστημονικότητας, στην πραγματικότητα όμως δεν υπηρετεί παρά τις ανάγκες του καπιταλιστικού συστήματος να επιβάλει με κάθε τρόπο, συμπεριλαμβανόμενης και της
φαρμακευτικής καταστολής, τον έλεγχο πλατειών κοινωνικών στρωμάτων, όλων εκείνων που κάτω απ’ την πίεση της κρίσης αποκτούν μια συμπεριφορά αποκλίνουσα από τα όρια της κοινωνικής νόρμας. Βασική επιδίωξη του καπιταλιστικού συστήματος είναι η εξασφάλιση του κοινωνικού ελέγχου
ολόκληρου του πληθυσμού σε επίπεδο ιδεολογικό και χρησιμοποιώντας όλους του μηχανισμούς του κράτους. Όπως αναλύει ο σπουδαίος μαρξιστής φιλόσοφος Ίστβαν Μέσσαρος «Στην πορεία της ανθρώπινης εξέλιξης η λειτουργία του κοινωνικού ελέγχου έχει αποξενωθεί από το κοινωνικό σώμα και έχει
μεταφερθεί μέσα στο Κεφάλαιο, το οποίο έχει, μ’ αυτόν τον τρόπο, αποκτήσει την εξουσία να ομαδοποιεί τους ανθρώπους μ’ ένα δομικό / λειτουργικό τρόπο, με κριτήριο τη μεγαλύτερη ή μικρότερη συμμετοχή στον αναγκαίο έλεγχο πάνω στην παραγωγή και τη διανομή»18. Μέσα σ’ αυτά τα πλαίσια
της άσκησης ολοένα μεγαλύτερου κοινωνικού ελέγχου από το καπιταλιστικό κράτος στην υπηρεσία του Κεφαλαίου, αναπτύσσεται σήμερα η κρίση της Ιατρικής. Η τεχνοκρατική λογική της διαχείρισης της Περίθαλψης και ο βιολογικός αναγωγισμός δεν είναι παρά οι δύο όψεις του ίδιου νομίσματος: της βιοπολιτικής
της εξουσίας σήμερα, δηλαδή του ελέγχου των αντιστάσεων του κοινωνικού σώματος σε συνθήκες οικονομικο – κοινωνικής κρίσης, του ελέγχου της συμπεριφοράς και των αναγκών των ατόμων, της προσαρμογής των σωματικών και ψυχικών λειτουργιών τους στις ανάγκες της κυρίαρχης εξουσίας και
στους απρόσωπους μηχανισμούς του παγκοσμιοποιημένου κεφαλαίου. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελούν οι επιχειρούμενες σήμερα επεμβάσεις στο ανθρώπινο γονιδίωμα και οι τράπεζες γενετικών δεδομένων. Μέτρο της κρίσης της Ιατρικής στην εποχή μας γίνεται το χάσμα, που διαρκώς βαθαίνει,
ανάμεσα στις επιστημονικές και τεχνολογικές προόδους από τη μια και τους τρομερούς περιορισμούς που η σημερινή κρίση επιβάλλει στις δυνατότητες αποτελεσματικής ίασης των ασθενειών στην κλίμακα όλου του πλανήτη.
17. Σ. Μιχαήλ «Κοινωνία και Εξουσία» Επαναστατική Μαρξιστική Επιθεώρηση Νο6, 2001
18. Istvan Meszaros “Beyond Capital” Merlin Press, 1995, p. 878
|
Τελευταία ενημέρωση
06 Ιουνίου, 2002
Ποιος είναι ο Παναγιώτης Βήχος;
Υπογράψτε ή δείτε το βιβλίο
επισκεπτών μου
Επικοινωνία
Πρότεινε αυτήν την σελίδα
σ' έναν φίλο
Γραφτείτε στην Mailing List
για να ενημερώνεστε σε κάθε νέα ανανέωση
Στείλε άρθρο
FORUM
Ελάτε να τα πούμε
|
