Δαίδαλος – Ι. Ζαχαρόπουλος, Αθήνα 2001, σε. 386

[Εκυκλοφόρησε σε πέμπτη έκδοση το βιβλίο του Ευτύχη Μπιτσάκη, Διαλεκτική και Νεώτερη Φυσική. Το βιβλίο αυτό δημοσιεύτηκε το 1973 στο Παρίσι, απετέλεσε εκδοτική επιτυχία και μεταφράστηκε σε πολλές ξένες γλώσσες. Η υποδοχή του βιβλίου από τους κριτικούς στη Γαλλία και σε άλλες χώρες ήταν από θετική μέχρι ενθουσιώδης. Με την ευκαιρία της νέας έκδοσης του βιβλίου, αναδημοσιεύουμε σήμερα την κριτική της Luce Langevin (κόρης του μεγάλου γάλλου φυσικού και διαλεκτικού υλιστή και φίλου του Aϊνστάιν Langevin, εμπνευστή του γνωστού νοητικού πειράματος του ταξιδιώτη της θεωρίας της Σχετικότητας) που δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Humanite (18/4/73)].

Το έργο του Ευτύχη Μπιτσάκη, Σύγχρονη Φυσική και Διαλεκτικός Υλισμός, που δημοσιεύτηκε στις “Editions sociales’’, παρουσιάζει για τους επιστήμονες, τους φιλοσόφους και ένα ευρύ καλλιεργημένο κοινό, ένα ενδιαφέρον μοναδικής επικαιρότητας.

Συσχετίζοντας στον ίδιο τον τίτλο του την επιστήμη αιχμής που είναι η φυσική από τις αρχές του αιώνα μας, με τη φιλοσοφία του Μαρξ, του Ένγκελς και του Λένιν, ο Ε. Μπιτσάκης θέτει εξ υπαρχής, τολμηρά, και ύπαρξη ενός άρρηκτου θεσμού ανάμεσα στην επιστήμη και τη φιλοσοφία. Ολόκληρο το περιεχόμενο του βιβλίου προσφέρει αποδείξεις για την πραγματικότητα αυτού του θεσμού, ο οποίος σήμερα αμφισβητείται τόσο συχνά ακόμα και από πρωτοποριακούς ερευνητές.

Οι στενοί δεσμοί των επιστημών και της φιλοσοφίας αναπτύχθηκαν, αρχίζοντας από τις μεγαλοφυείς υποθέσεις των αρχαίων υλιστών, με την ανάπτυξη της κλασικής φυσικής και τις επαναστατικές ανακαλύψεις που από τα τέλη του 19^ου αιώνα άνοιξαν στις επιστήμες της φύσης νέους και γόνιμους δρόμους. Οι κατακτήσεις της επιστημονικής γνώσης, τα εμπόδια και οι αντιθέσεις που υπήρξαν, τροφοδότησαν αδιάκοπα είτε το ένα είτε το άλλο από τα δύο μεγάλα ρεύματα που με τη διαμάχη τους χαρακτηρίζουν την ιστορία της φιλοσοφίας, δηλαδή τον ιδεαλισμό και τον υλισμό.

Σε ένα πρώτο κεφάλαιο, το οποίο φωτίζει ολόκληρο το βιβλίο, ο Ε. Μπιτσάκης υπενθυμίζει με ποιο τρόπο ο Λένιν μπορεί να αποκαλύψει, στον Υλισμό και Εμπειριοκριτικισμό, τον αρνητικό ρόλο του ιδεαλισμού και ειδικότερα του θετικισμού, σχετικά με την κρίση που περνούσε τότε η φυσική. Ανατρεπτικές ανακαλύψεις έθεταν φαινομενικά άλυτα προβλήματα. Ωραία ευκαιρία να αμφισβητηθεί, ακόμα και στο επιστημονικό περιβάλλον, η αξία της επιστήμης, η δυνατότητά της να προσεγγίσει την πραγματικότητα του αντικειμενικού κόσμου. Αυτή η «χρεοκοπία της επιστήμης» την οποία εκμεταλλεύτηκε ο ιδεαλισμός, δεν ήταν στην πραγματικότητα, όπως απέδειξε ο Λένιν, άλλο από χρεοκοπία της μηχανιστικής σκέψης.

Ο διαλεκτικός υλισμός, επιστημονική φιλοσοφία που αντανακλά τη διαλεκτική φύση του κόσμου, επέτρεψε στον Λένιν να απαντήσει στα φιλοσοφικά ερωτήματα που ανάδειξε η κρίση. Οι αντιθέσεις, οι ανταγωνιστικές δυνάμεις που ενυπάρχουν στην ύλη και την κίνησή της, δεν μπορούν να βρουν την πραγματική της έκφραση στις μηχανιστικές θεωρίες, οι οποίες δεν συλλαμβάνουν παρά μια μόνο ακινητοποιημένη όψη της πραγματικότητας. Στο ανώτερο στάδιο της γνώσης, το πρόβλημα συνίσταται στο να υπερβούμε τις αντιθέσεις που συναντάμε. Η επιστήμη, έγραφε ο Λένιν, επιβεβαιώνει τον υλισμό: «Η σύγχρονη φυσική γεννάει τον διαλεκτικό υλισμό […]. Βαδίζει προς τη μόνη ορθή μέθοδο, προς τη μόνη φιλοσοφία των φυσικών επιστημών, όχι ευθύγραμμα αλλά τεθλασμένα, όχι συνειδητά αλλά αυθόρμητα, μεταλαντεύσεις, με δισταγμούς, ενίοτε και με υποχωρήσεις.

Ο Λένιν έγραφε αυτές τις γραμμές το 1907. Έκτοτε οι ανακαλύψεις πολλαπλασιάστηκαν με θαυμαστό ρυθμό, ανατρέποντας θεωρίες, θέτοντας στους επιστήμονες όλο και πιο δυσεπίλυτα προβλήματα. Τα εμπόδια, οι αντιδράσεις που πρέπει να ξεπεραστούν, τροφοδοτούν πάντοτε τον ιδεαλισμό, συχνά με άγνοια των ίδιων των επιστημόνων. Ο υλισμός - και με αυτόν, ό,τι αποτελεί την αξία της επιστήμης – τίθεται, όπως και στην εποχή του Λένιν, υπό κατηγορία. Όπως και στην εποχή του Λένιν, η σύγχρονη φυσική αποτελεί πεδίο για μια οξεία και πάγια πολιτική διαμάχη ανάμεσα στην αντίδραση και τις δυνάμεις της προόδου.

Στον αγώνα αυτόν, που έχει μια φλέγουσα επικαιρότητα, το βιβλίο του Μπιτσάκη προσφέρει ένα όπλο, ένα μέσον απομυστικοποίησης. Τονίζοντας ότι δεν θα αραδιάσει επιχειρήματα για να “αποδείξει” την ορθότητα της θέσης του, αρνούμενος να μετατρέψει τον διαλεκτικό υλισμό σε απολιθωμένο δόγμα, ο συγγραφέας παρέχει επιχειρήματα υπέρ μιας αντίληψης της φιλοσοφίας, η οποία υπερβαίνει τη μηχανιστική σκέψη: «Με μια αδιάκοπη αντιπαράθεση, με την εξερεύνηση των περιοχών που ανήκουν λιγότερο ή περισσότερο στις δύο περιοχές (τη φυσική και τη φιλοσοφία), με την αναζήτηση του συγκεκριμένου περιεχομένου των θεμελιακών λενινιστικών θεσμών, και των προεκτάσεών τους κάτω από το φως της φυσικής των ημερών μας», ο Μπιτσάκης θέλησε «να ελέγξει την εγκυρότητα του διαλεκτικού υλισμού απέναντι σε μια θεμελιώδη επιστήμη, να αναδείξει συγκεκριμένες πλευρές του περιεχομένου της, να σκιαγραφήσει προβλήματα μιας διαλεκτικής της φύσης».

Με εποικοδομητικό πνεύμα ο Μπιτσάκης επιχειρεί τη δύσκολη εξερεύνηση των περιοχών της φυσικής και της φιλοσοφίας, που είναι αφιερωμένες στις μορφές της ύλης και της κίνησης της, στις σχέσεις ανάμεσα στο χώρο, το χρόνο και την ύλη, στις αντιλήψεις για την αιτιότητα, το τυχαίο και την αιτιοκρατία, για να καταλήξει στα τελευταία κεφάλαια στον εμπλουτισμό που προσφέρει η σύγχρονη φυσική στον διαλεκτικό υλισμό, είτε πρόκειται για την αντίθεση στη φύση, για την έννοια της αντανάκλασης ή για το πρόβλημα της αλήθειας.

Ορισμένα μέρη αυτού του συναρπαστικού έργου είναι ίσως δύσκολα για τους μη ειδικούς αλλά αυτή η δυσκολία δεν είναι τίμημα του υψηλού επιπέδου που έχει φθάσει η επιστήμη; Δεν είναι φυσικό για την επιστήμη να προκαλεί την επιθυμία για μια καλύτερη μύηση; Φωτίζοντας τον αναγνώστη για τα προβλήματα του κόσμου της επιστήμης, ο Μπιτσάκης συμβάλλει με το βιβλίο του στο να σπάσει την απομόνωση στην οποία ορισμένα κυρίαρχα συμφέροντα θέλουν να διατηρήσουν μια επιστήμη την οποία αποσκοπούν να χρησιμοποιήσουν υπέρ μιας μειοψηφίας, αντί για καλό όλων.

Φωτίζοντας τα προβλήματα που τίθενται στους επιστήμονες και στους φιλοσόφους, με το φως του διαλεκτικού υλισμού, ο οποίος, όπως είχε προβλέψει ο Λένιν, είναι η μόνη φιλοσοφία που είναι ικανή να προοδεύσει σε στενή ενότητα με τις επιστήμες της εποχής μας, ο Μπιτσάκης πραγματοποίησε μια τολμηρή, δύσκολη μελέτη, μοναδικά γόνιμα τόσο για την επιστημονική έρευνα, όσο και για το μέλλον της φιλοσοφίας.

Luce Laugerin

Τελευταία ενημέρωση

13 Ιουνίου, 2002

Ποιος είναι ο Παναγιώτης Βήχος;

Υπογράψτε ή δείτε το βιβλίο

επισκεπτών μου

Επικοινωνία

Πρότεινε αυτήν την σελίδα

σ' έναν φίλο

Γραφτείτε στην Mailing List

για να ενημερώνεστε σε κάθε νέα ανανέωση

Στείλε άρθρο

FORUM

Ελάτε να τα πούμε